Niemiecki model Społecznej Gospodarki Rynkowej - perspektywa rynku pracy

Podstawowe problemy gospodarowania stojące przed człowiekiem są, w ujęciu historycznym, zasadniczo te same. Ich rozwiązywanie warunkują ramy instytucjonalne, które wpływają na zachowania jednostek i przebieg procesów gospodarowania. Z tego powodu kształt ładu instytucjonalnego ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania gospodarki jako całości. Przed ładem gospodarczym ordoliberalizm stawia jasne zadanie, by był on funkcjonalny i godny człowieka. Niemiecki model Społecznej Gospodarki Rynkowej (SGR) stanowi propozycję ustrojową opartą na mocnych podstawach etycznych, a jednocześnie sprawną od strony ekonomicznej. W niniejszej książce przenalizowano intelektualne korzenie tej odmiany kapitalizmu i pokazano jej ewolucję w pryzmacie rynku pracy – „motoru” sfery realnej gospodarki. Główny nacisk części empirycznej położono na dwa okresy. Pierwszy obejmuje zjednoczenie Niemiec w latach 90. XX w. i transfer instytucjonalny do byłej NRD. W drugim analizie poddano późniejsze reformy rynku pracy, które podjęto dla zachowania modelu SGR. Zmiany te w dużym stopniu tłumaczą postępującą poprawę na niemieckim rynku pracy po 2008 r. i płynne przejście przez światowy kryzys finansowy i gospodarczy 2008-2009.

Wstęp / 11

Rozdział 1. Rynek pracy w ordoliberalizmie i koncepcji Społecznej Gospodarki Rynkowej
1.1. Rynek pracy w ordoliberalnej koncepcji ładu gospodarczego / 23
1.1.1. Rynek pracy w ramach ładu gospodarczego / 23
1.1.2. Rynek pracy a kwestia społeczna / 34
1.1.3. Organizacja i funkcjonowanie rynku pracy / 38
1.1.4. Polityka państwa na rynku pracy / 45
1.1.5. Podsumowanie / 54
1.2. Rynek pracy w koncepcji Społecznej Gospodarki Rynkowej (SGR) / 57
1.2.1. Warstwa ideowa SGR / 57
1.2.2. Rynek pracy w SGR – propozycje porządku i postulaty dla polityki w myśli Alfreda Müllera-Armacka i Ludwiga Erharda / 66
1.2.3. Wnioski – zasady porządku rynku pracy SGR / 76

Rozdział 2. Ordoliberalna teoria ładu gospodarczego a ekonomia instytucjonalna
2.1. Postulaty rozwoju ordoliberalnej teorii ładu gospodarczego / 80
2.2. Ordoliberalna teoria ładu gospodarczego a ekonomia instytucjonalna – podobieństwo zakresów badawczych / 85
2.3. Ordoliberalna teoria ładu gospodarczego a ekonomia instytucjonalna – podobieństwo aparatury analitycznej / 95
2.4. Model analityczny dla badań porządku rynku pracy SGR / 102
2.5. Wnioski – pola i możliwości syntezy / 109

Rozdział 3. Realizacja modelu SGR w Niemczech zachodnich na rynku pracy – obudowa instytucjonalna i polityka rynku pracy w latach 1948–1989
3.1. Instytucjonalna obudowa rynku pracy SGR / 113
3.2. Rynek pracy a polityka gospodarcza / 124
3.3. Procesy na rynku pracy / 136
3.4. Rynek pracy w niemieckiej SGR – Niemcy na tle innych modeli kapitalizmu / 140
3.5. Wnioski w świetle modelu analitycznego / 148

Rozdział 4. Formowanie porządku rynku pracy Społecznej Gospodarki Rynkowej w byłej NRD w latach 1990–1998
4.1. Transformacja systemowa byłej NRD – wyzwania i strategie dla rynku pracy / 151
Wprowadzenie / 151
4.1.1. Transformacja systemowa jako przekształcanie ładu gospodarczego / 153
4.1.2. Strategie transformacji systemowej dla rynku pracy / 162
4.2. Poziom ładu gospodarczego: kształtowanie instytucjonalnej obudowy rynku pracy / 167
4.3. Poziom procesu gospodarczego / 172
4.3.1. Polityka płacowa / 172
4.3.2. Funkcjonowanie rynku pracy w byłej NRD w początkowym okresie transformacji / 181
4.3.3. Polityka zatrudnienia i rynku pracy / 186
4.3.4. Wyrównanie socjalne / 195
4.4. Socjologiczno-antropologiczny fundament rynku / 200
4.4.1. Aksjologiczna podbudowa ładu instytucjonalnego SGR w byłej NRD w świetle badań / 204
4.5. Wnioski w świetle modelu analitycznego / 212

Rozdział 5. Przebudowa porządku rynku pracy SGR w zjednoczonych Niemczech po 1998 r.
5.1. Problemy niemieckiej gospodarki pod koniec lat 90. XX w. w perspektywie rynku pracy / 218
5.2. Gradualizm reform lat 90. i przygotowania do gruntownych zmian porządku rynku pracy / 222
5.3. Poziom ładu gospodarczego: reformy rynku pracy w latach 2002–2007 / 229
5.4. Efekty reform na poziomie procesu gospodarczego i socjologiczno-antropologicznego fundamentu rynku / 235
5.4.1. Poziom procesu gospodarczego: efekty ogólne reform / 236
5.4.2. Poziom procesu gospodarczego: efekty szczegółowe reform / 238
5.4.2.1. Poprawa efektywności pośrednictwa i procesu dopasowań na rynku pracy / 238
5.4.2.2. Redukcja pozapłacowych kosztów pracy / 245
5.4.2.3. Zwiększenie zatrudnienia osób w wieku przedemerytalnym / 246
5.4.2.4. Spadek bezrobocia długookresowego / 248
5.4.3. Efekty na poziomie socjologiczno-antropologicznego fundamentu rynku / 249
5.4.3.1. Rozwój przedsiębiorczości / 249
5.4.3.2. Obniżenie oczekiwań płacowych / 252
5.4.3.3. Większa odpowiedzialność partnerów taryfowych / 255
5.5. „Efekty uboczne” reform – sektor niskich płac i erozja normalnego stosunku pracy / 257
5.6. Funkcjonowanie rynku pracy po reformach – test w kryzysie 2008–2009 / 262
5.7. Reregulacja – trendy w polityce ładu gospodarczego na rynku pracy po reformach Hartza / 268
5.8. Realizacja materialnego zadania gospodarki – „dobrobytu dla wszystkich” – w optyce rynku pracy / 271
5.9. Wnioski w świetle modelu analitycznego / 275

Zakończenie / 285
Bibliografia / 299
Spis schematów, tabel, wykresów i uzupełnień / 323
Summary / 327
Zusammenfassung / 335

Michał Moszyński