Od Rouchona do Cappiella. Złoty wiek francuskiego plakatu reklamowego

Książka jest faktograficznym zapisem historii dziewiętnastowiecznego plakatu francuskiego i jego miejsca w społeczeństwie. Czytelnik odnajdzie w niej informacje o prekursorach tej sztuki, którą we Francji nazwano art de la rue – sztuką ulicy. Nim rzeczywiście stała się sztuką, musiała udowodnić, że język, którym się posługuje, nie jest „podrzędnym”, „gorszym” od spotykanego na oficjalnych salonach paryskich. Prowadziła do tego długa droga, której opis znajduje się na kartach książki: od pierwszych, prekursorskich prac Jeana-Alexisa Rouchona poprzez plakat księgarski, barwne ilustracje „ojca” francuskiego plakatu Jules’a Chéreta aż do plakatu art nouveau i posecesyjnych prac Leonetta Cappiella.

XIX stulecie jest dla sztuki okresem szczególnym. Zmiany społeczne i gospodarcze, rozpoczęte w pierwszej połowie XIX wieku, były przyczyną redefinicji sztuki, która stała się zwierciadłem społeczeństwa i rejestratorką zachodzących przemian. Plakat bardzo dobrze spełniał to zadanie, dzięki czemu możemy dziś prześledzić zmiany gustów i obyczajów, zwłaszcza w drugiej połowie stulecia. Przede wszystkim w sztuce jest to czas kobiety, jej wizerunek pojawia się wszędzie tam, gdzie zachodzi potrzeba podkreślenia nowoczesności. Autor akcentuje jej wielowątkową obecność w reklamie: kuszące piękności w reklamach Chéreta, tajemnicze muzy i femmes fatales na plakatach secesyjnych Eugène’a Grasseta i Alfonsa Muchy, pełne wigoru i seksapilu bon vivantki na afiszach Jules’a-Alexandre’a Grüna.

Obraz francuskiego plakatu nie byłby pełen bez wizyty na wzgórzu Montmartre, będącym w ostatnim dziesięcioleciu XIX wieku francuskim tyglem kulturowym, w którym narodziły się znane prace Henri’ego de Toulouse-Laureca oraz te mniej rozpowszechnione, autorstwa Henriego-Gabriela Ibelsa czy Teophile’a Steinlena, będące graficznymi fotografiami paryskiej społeczności końca wieku.

Wstęp / 7

ROZDZIAŁ PIERWSZY. Od początków do 1870 roku
Początki plakatu (do czasów Drugiego Cesarstwa) / 15
Afisz księgarski / 32
Jean-Alexis Rouchon i początki afisza ilustrowanego / 50

ROZDZIAŁ DRUGI. 1870–1890. Czasy Jules’a Chéreta, „Fragonarda ulicy”. Początki nowoczesnego plakatu francuskiego
Dyskretny urok burżuazji / 67
Paryżanizm i paryżanki – symbol przemian społecznych XIX wieku / 74
Organizacja rynku reklamy w drugiej połowie XIX wieku / 78
„Afiszomania” i rozwój rynku kolekcjonerskiego w drugiej połowie XIX wieku / 92
Początki i rozwój prasy specjalistycznej oraz zmierzch „afiszomanii” / 105
„Spektakl dzieje się na ulicy” – sztuka Jules’a Chéreta / 122
Jules Chéret i plakat kulturalny / 134
Jules Chéret i reklama handlowa / 138
Szeretka i jej obraz w twórczości Jules’a Chéreta / 142
Loretki, gryzetki… i szeretki / 144
Szeretka sprzeda wszystko… / 154
Znaczenie koloru w twórczości Jules’a Chéreta / 161

ROZDZIAŁ TRZECI. 1890–1914. Plakat francuski na przełomie wieków. Od art nouveau do art déco
Plakat francuski przełomu wieków / 171
Pierre Bonnard i „japońska odnowa” plakatu francuskiego / 175
Plakat Henriego de Toulouse-Lautreca. Psychologiczny portret Montmartre’u / 182
Adolphe Willette, Théophile Steinlen i Alexandre Grün. Graficzni piewcy wzgórza Montmartre / 192
Henri-Gabriel Ibels, plakacista zaangażowany / 209
Art nouveau a plakat / 214
„Zawsze tworzę sztukę jedynie dekoracyjną” – Eugene Grasset i plakat / 220
Eugene Grasset – nauczyciel i jego następcy / 247
„Demokratyzacja” plakatu a twórczość Alfonsa Muchy / 253
„Plakat przede wszystkim powinien być wyrażeniem graficznym” – Leonetto Cappiello i „arabeska”. Początki nowoczesnego plakatu francuskiego / 276
Środki formalne w pracach Leonetta Cappiella / 286

Zakończenie / 297
Literatura / 303
Spis ilustracji / 311
Résumé en français / 315
Indeks nazwisk / 319

Marcin Skibicki