Procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku

Ze wstępu"Czykrowa zmarła naturalnie, czy też rzucili na nią urok inspektorzy sanepidu? - prokuratura w Augustowie prowadzi sensacyjne postępowanie"- doniosła 26 czerwca 2006 r. jedna z codziennych gazet. Pewnego dnia do gospodarstwa Teresy Michniewicz w podaugustowskiej wsi Żarnowo przyjechali inspektorzy sanepidu, zajrzeli do obory i odjechali.Wkrótce zachorowała krowa Zuzanna, której nie pomógł szybko wezwany weterynarz, i zwierzę po kilku dniach padło. Właścicielka Zuzanny połączyła fakty i zgłosiła sprawę do prokuratury, gdyż nie miała wątpliwości, że jej ukochana krowa zdechła, bo zostały na nią rzucone czary przez owych inspektorów sanepidu. "Po ich wizycie jakby zmizerniała, nie chciała jeść i przestała dawać mleko. Cykali jakieś zdjęcia, widziałam, jak przez to zwierzęta wariują. Na kilka minut jeden z nich został sam w oborze. Pewnie wtedy rzucił na Zuzannę zaklęcie" - relacjonowała w prokuraturze. Przeprowadzono sekcję zwłok zdechłej krowy, stwierdzono chorą wątrobę. Nie przekonało to jednak właścicielki Zuzanny, która stwierdziła: "No właśnie, z czarów takie rzeczy się robią".

Uprawiać czary, jakgłosi plotka, ma emerytowany arcybiskup Lusaki Emmanuel Milingo, który w 2001 r. porzucił arcybiskupstwo, wstąpił do sekty Moona i się ożenił.Plotkę o uprawianiu przez niego czarów dementował sekretarz KongregacjiNauki Wiary arcybiskup Tarcisio Bertone, twierdząc jednocześnie, że Milingo "ma specjalne dary i zdolności".

Skoro na początku XXI w. wiara w czary jest jeszcze tak duża, to trudno się dziwić, żew czasach wczesnonowożytnych była "przed epoką oświecenia zasadniczym składowym elementem europejskiego myślenia i życia, i to nie tylko wśród społeczeństwa wiejskiego, ale również wśród socjalnych i intelektualnych elit".

Badania nad polowaniami na czarownice i procesami o czary mają długoletnią tradycję w zachodniej historiografii, a rozpoczęły się już w końcu XVIII w. Po pewnym ich zahamowaniu, które nastąpiło po II wojnie światowej, odżyły na nowo w latach sześćdziesiątych XX w. i z czasem zaczęły odgrywać coraz ważniejszą rolę w badaniach historycznych. Dzisiaj literatura na temat polowań na czarownice w okresie wczesnonowożytnym jest olbrzymia i praktycznie nie do ogarnięcia dla pojedynczego badacza.

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie przebiegu procesów o czary i polowania na czarownice w Prusach Książęcych (Brandenburskich) w czasach wczesnonowożytnych. Problematyka polowania na czarownice oraz związane z nim procesy o czary w Prusach Książęcych (Brandenburskich)w XVI-XVIII w. nie doczekała się dotychczas całościowego opracowania.Wprawdzie przed II wojną światową materiały zbierała Anneliese Triller,planując napisanie obszernej pracy, ale w trakcie wojny zgromadzone przez nią wypisy i notatki zaginęły. Dopiero w 1983 r. ukazał się artykuł Heide Wunder poświęcony procesom o czary w Prusach Książęcych w XVI w. (do 1571 r.). Badaczka ta jest również autorką krótkiego artykułu o pozycji kobiety na Pruskiej Litwie w XVI i XVII w.

W literaturze wzmiankio procesach czarownic w księstwie spotykamy sporadycznie, choć trzebawspomnieć o przyczynku na temat czarostwa w Królewcu, wydrukowanymprzez Funka już w 1795 r. Punk przedstawił dwa procesy, które odbyłysię w Królewcu, a mianowicie Doroty Kohl w 1642 r. i dwunastoletniej Anny Kuhn w 1698 r. Funk niesłusznie uważał, że były to prawdopodobnieostatnie ofiary polowania na czarownice w Prusach Książęcych.

Spis treści

Wykaz skrótów;Wstęp; Państwo i prawo (Obszar i zaludnienie * Podziaładministracyjny *Ustrój * Struktura społeczna * Prawo i sądownictwo *Przepisy prawa *Zmiany w sądownictwie * Rodzaje sądów * Sądkonsystorski * Sądy ziemskie* Sądy miejskie * Sąd Nadworny * NajwyższySąd Apelacyjny * SądKryminalny * Fiskalat); Polowanie na czarownicew Prusach Książęcych(Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku (Początekprocesów o czary ipolowania na czarownice w Europie wczesnonowożytnej* Uwagi o liczbiespalonych za czary w Europie wczesnonowożytnej *Znajomość literaturyeuropejskiej na temat czarów i czarownicw księstwie pruskim *Chronologia procesów o czary w Prusach Książęcych* Pierwsze oskarżeniai procesy o czary (1534-1568) * Oskarżeniai procesy o czary w PrusachBrandenburskich w XVIII weku * Kobietyjako ofiary procesów * Mężczyźnijako ofiary procesów * Dzieciw procesach o czary * Córki czarownic *Akuszerki * Szlachta PrusKsiążęcych a wiara w czary); Postępowaniesądowe w sprawach o czary(Uwagi wstępne * Proces inkwizycyjny * Czary wprawie kościelnym *Czary w prawie karnym (XV-XVI wiek) * Postanowieniaprawa w sprawacho czary w XVII wieku * Landrecht z 1620 roku *Landrecht z 1685 roku *Reforma sądownictwa w XVIII wieku * WydziałPrawa uniwersytetuw Królewcu a procesy o czary * Jurysdykcja w sprawacho czary *Przebieg procesu o czary * Oskarżenie * Aresztowanie *Przesłuchanie *Dobrowolne zeznanie * Przebieg tortur * Próby czarownic* Próba wody(pławienie) * Próba igły * Przyznanie się do winy * Pakt zdiabłem(złym duchem) i kontakty z nim * Bieda jako przyczyna zawarciapaktuz diabłem * Łysa góra (sabat) * Taniec czarownic(Tanzplatz,Hexentanzplatz) * Loty czarownic * Wygląd, imiona diabła(ducha)i cielesne z nim kontakty (Teufelbuhischaft) * Wypytywanie owspólników* Wyrok * Kara śmierci * Uniewinnienie * Decyzje SąduNadwornego(uchylanie i zmiana wyroków sądów niższych instancji) *Odwołanie odwyroku * Egzekucja * Stosunek rodziny do oskarżonego *Skutki wyrokudla rodziny * Nadużycia w procesach o czary * Ucieczkiprzedoskarżeniami i z więzienia * Koszty postępowania sądowego);Magicznyi czarodziejski świat mieszkańców (Pozostałości wiarypogańskiej *Wiara w obecność i potęgę diabła * Zawód - czarownica? *Zadawaniechorób i leczenie ludzi za pomocą magicznych (czarodziejskich)praktyk* Ochrona przed czarami w domu, w zagrodzie i na polu *Wykorzystywanieczarów do zemsty * Czary mleczne (odbieranie krowommleka) i związanez bydłem * Odszukiwanie straconych przedmiotów * Czarymiłosne *Magiczne rekwizyty: sznury wisielców i części ich ciał *Wywoływaniedeszczu i gradu * Lustra i kryształy w magii *Czarodziejskie garnki *Wilkołaki, poltergeisty, elfy, malce i smoki *Profanacja hostii przezczarownice); Zakończenie; Aneks: Procesy o czaryw Prusach Książęcych(Brandenburskich) w XVI-XVIII wieku (wykazchronologiczny);Bibliografia; Indeks miejscowości; Spis tabel; Spisilustracji

Jacek Wijaczka