Tatarzy krymscy - Tatarzy polsko-litewscy

Książka Tatarzy krymscy – Tatarzy polsko-litewscy jest pierwszą próbą zestawienia ze sobą losów, kultury i przełomowych momentów rozwoju dwóch pokrewnych narodów, które znalazły się w różnych obszarach politycznych Europy Wschodniej. Naród krymskotatarski przeżył tragedię aneksji Krymu przez Imperium Rosyjskie (1783) oraz stalinowskiej deportacji (1944) i przeszedł trudną drogę powrotu do ojczyzny, do odrodzonej po rozpadzie reżimu komunistycznego Ukrainy. Mniejszości tatarskie współczesnej Polski, Litwy i Białorusi sformowały się w oddzielne grupy etniczne w warunkach Wielkiego Księstwa Litewskiego i I Rzeczypospolitej. W dramatycznych okolicznościach powtórnej rosyjskiej aneksji Krymu wiosną 2014 roku narodowa solidarność między krymskimi a polsko-litewskimi Tatarami stała się najważniejszym składnikiem ogólnoeuropejskiej solidarności z Ukrainą.

Книга-альбом „Крымские татары – польско-литовские татары” является первой попыткой представить в параллельном сопоставлении друг с другом исторические судьбы, культуры, переломные моменты развития двух родственных народов, оказавшихся в разных политических мирах Восточной Европы – крымско-татарский народ, переживший трагедию аннексии Крыма Российской империей, геноцида, сталинской депортации, прошедший трудный путь возвращения на родину – в возрожденную после падения коммунистического режима Украину, и татарские меньшинства современной Польши, Литвы, Белоруссии, сформировавшиеся как особая европейская этническая группа в условиях Великого Княжества Литовского и первой Речи Посполитой. В драматических обстоятельствах вторичной российской аннексии Крыма весной 2014 года национальная солидарность между крымскими и польско-литовскими татарами стала важнейшей составной частью общеевропейской солидарности с подвергшимися имперской агрессии народами Украины.

PRZEDMOWA / ПРЕДИСЛОВИЕ / 10

I. HISTORIAODLEGŁAIBLISKA / ИСТОРИЯ ДАЛЕКАЯ И БЛИЗКАЯ

1. TATARZYPOLSKO-LITEWSCY / ПОЛЬСКО-ЛИТОВСКИЕ ТАТАРЫ / 27

Perspektywabadawcza / Научная перспектива / 29
Дефиниция, этноним / 29
Nazwa grupy etnicznej / 31
Польско-литовские татары в национальной и международной историографии / 33
Stan badań nad polskimi Tatarami / 40

Zdziejównarodutatarskiego / Из истории татарского народа / 45
Из истории польско-литовских татар / 45
Z historii Tatarów polsko-litewskich – od początku osadnictwa do XVIII wieku / 50
Udział Tatarów w czynie niepodległościowym Polski / 54
Численность, расселение / 60
Общественные организации / 62
Печать / 66
Tatarzy polsko-litewscy – liczba, organizacja i kultura / 68

Autorytetreligii / Авторитет религии / 70
Религиозная жизнь / 70
Tatarzy jako wyznawcy islamu / 75
Dialog chrześcijan i muzułmanów w Polsce – początki i instytucjonalizacja / 75
Мечети и кладбища польско-литовских татар / 80
Мизары (некрополи) и надгробия польско-литовских татар / 108
Каменные мечети польско-литовских татар / 114
Tatarzy w Gdańsku i na Pomorzu Gdańskim po 1945 roku / 120

2. TATARZY KRYMSCY / КРЫМСКИЕ ТАТАРЫ / 131

Krym – ojczyzna narodu krymskotatarskiego. Epigrafika – skarb kultury tatarskiej
Крым – родина крымских татар. Эпиграфика – сокровище татарской культуры / 132

Der historische Hintergrund / 133
Ottoman Protection in the Crimean Culture / 135
Врата рая под тенью земного ада. Резные каменные надгробия крымских татар в культурном ланшафте Крыма и в контексте мемориального искусства тюркского мира / 146
 
KrymwImperiumRosyjskim. Krymskotatarskiruchnarodowowyzwoleńczy
Крым в Российской империи. Крымскотатарское народно- освободительное движение / 158

Das Wirken Gasprinskijs / 158                        
Islam europejski – dżadidyzm / 158
Единство в языке, делах и мыслях / 160

Tatarzy w Rosji Sowieckiej. Zagłada – pamięć – bunt
Татары в Советской России. Геноцид – память – сопротивление / 165

Память о депортации и геноциде в крымскотатарской поэзии и прозе („дети войны”) / 167
Крымскотатарское изобразительное искусство: уроки ненависти, перспективы толерантности / 176
Крымскотатарское национальное движение как фактор крушения СССР / 186

Tatarzy w państwie ukraińskim. Repatriacja – obywatelstwo – stabilizacja
Татары в Украине. Репатриация – гражданство – стабилизация / 192

Citizenship for the “Oppressed” Peoples: the case of the Crimean Tatars and Ukrainian politics / 192

Islam na Krymie po repatriacji Tatarów krymskich
Ислам в Крыму после репатриации крымских татар / 205
Aus dem religiosen Leben der Muslims in der Krim am Ende des 20. – am Anfang des 21. Ihr. / 205

О ваххабитах в Крыму / 218

PRZYPISY DO CZĘŚCI I / ПРИМЕЧАНИЯ К ЧАСТИ I / 220

II. НАШИ ДНИ (ПОТРЯСЕНИЯ 2014 ГОДА) / NASZE DNI (WSTRZĄSY POLITYCZNE 2014 ROKU)

Etapy rosyjskiej aneksji Krymu / Этапы русской аннексии Крыма / 232

Русский Крым в культурной и политической перспективе / 232
Крымскотатарский фактор / 249

PRZYPISY DO CZĘŚCI II / ПРИМЕЧАНИЯ К ЧАСТИ II / 272

BIBLIOGRAFIA / БИБЛИОГРАФИЯ / 284

Swietłana M. Czerwonnaja

Selim Chazbijewicz