Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego

Prezentowana publikacja odznacza się niespotykanym kunsztem interpretacyjnym, który pozwala wydobyć z analizowanych tekstów wszelkie intertekstualne nawiązania i utajoną dialogiczność z innymi tekstami kultury, m.in. Biblią i Lamentacjami Jeremiasza. Leociak ujawnia również, że wiele klisz semantycznych i obrazowych pochodzi z „Boskiej Komedii” Dantego: Leon Najberg wspomina, że na Umschlagplatzu czuło się „przedsmak piekła” (s. 251), Sznapman widząc, co dzieje się na placu przeładunkowym, notował: „Dantejskie sceny działy się na Umschlagplatzu” (s. 251). Jednak poza tłumem, który w dziele Dantego stał się prefiguracją katuszy Żydów (szczególnie pierwszy i czwarty krąg piekła), gettowi diaryści widzieli jeszcze jedno nawiązanie do dantejskiej wizji piekła: trawiący ciała żar i chłód; koncepcja ta ma swój początek w pismach apokryficznych Starego Testamentu (Druga Księga Henocha) i jest zakorzeniona w tradycji średniowiecznej, ale także w dziejach późniejszych: u Szekspira („Miarka za miarkę”) oraz Miltona („Raj utracony”). Piekielne katusze pojawiają się w wielu relacjach i modelują wyobraźnię diarystów, są też jedynym znanym im kodem werbalizacji Zagłady, który przestaje funkcjonować jako atrybut literackości omawianych zapisów. Kolejne obrazy, jakie nasuwały się piszącym w członach porównawczych, to wizje apokaliptyczne (wymieszanie żywych i umarłych, chaos, bezład, makabra) oraz pozorne wskrzeszenie (s. 248-251). Leociak powróci do tego zagadnienia w kolejnej publikacji i zbierze szczegółowe relacje osób, którym udało się uniknąć śmierci w dole pełnym martwych ciał lub chwilowo przeżyć gazowanie w komorach gazowych; ich kondycję określić można jako „traumę wskrzeszenia”, na którą cierpi Łazarz z „Księgi apokryfów” (1932) Karela Čapka (Leociak 2009: 333-338). Fragment recenzji: (Nie)wyczerpane źródło traumy, http://artpapier.com/index.php?page=artykul&wydanie=317&artykul=5930&kat=15.

Profesor zwyczajny w Instytucie Badań Literackich Pan, kierownik Zakładu Badań nad Literaturą Zagłady IBL PAN, członek-założyciel Centrum Badań nad Zagładą Żydów przy IFiS PAN, redaktor rocznika „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”. Opublikował: „Tekst wobec Zagłady. O relacjach z getta warszawskiego” (1997), „Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście” (wspólnie z Barbarą Engelking, 2001, Yale University Press 2009, wyd. rozszerzone i poprawione 2013), „Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji” (2009), „Ratowanie, Opowieści Polaków i Żydów” (2010), „Spojrzenia na Warszawskie getto” (2011). Zajmuje się różnymi formami zapisu doświadczeń granicznych (w tym doświadczenia Zagłady).