Tora dla narodów świata. Prawa noachickie w ujęciu Majmonidesa

Tematem książki jest problematyka praw noachickich w pierwszym kodeksie żydowskiego prawa religijnego, Miszne Tora, słynnego halachisty i filozofa Mojżesza Majmonidesa. Prawa te stanowią – według Tory ustnej – nadany przez Boga kodeks etyczny przeznaczony dla całej ludzkości.

Zdaniem autora pracy to uniwersalistyczne i mesjanistyczne założenia Miszne Tora skłoniły Majmonidesa do zawarcia w swoim kodeksie – co odróżnia go od innych kodyfikatorów – także regulacji przeznaczonych dla nie-Żydów w czasach, gdy przestrzeganie tych przykazań stanie się kwestią bieżącą.

Ustanowienie Tory ustnej głównym nośnikiem tradycji praw noachickich prowadzi do uznania wagi wiary w objawienie jako gwarancji zbawienia dla nie-Żydów oraz do nałożenia szczególnych obowiązków na Żydów jako depozytariuszy tej tradycji. Prawo noachickie jest prawem boskim, a jego cel stanowi nie tylko zapewnienie porządku społecznego, ale także umożliwienie człowiekowi osiągnięcie doskonałości. Chociaż prawo to w ogólnym zarysie jest zbieżne z prawem naturalnym, jednak wszystkie jego aspekty niezbędne do osiągnięcia tej doskonałości są dane tylko przez objawienie.

Majmonides opiera się w swoim kodeksie wyłącznie na źródłach rabinicznych, starając się godzić sprzeczne opinie. Ale tym, co go wyróżnia, jest nie tylko jego racjonalizm i uniwersalizm, ale też ewolucjonizm, obecny zarówno w kumulatywnej koncepcji żydowskiej tradycji ustnej oraz praw noachickich i żydowskich, jak i wizji drogi prowadzącej od religii pogańskich do monoteizmu i czasów mesjasza. Ewolucjonizm ten w wymiarze jednostkowym wyraża się w postulacie samodoskonalenia i rozwoju człowieka, dzięki któremu może on przekroczyć granice swojego przyrodzonego świata. 

Wstęp / 9

Część I
Wprowadzenie do praw noachickich w Miszne Tora

Rozdział 1. Prawa noachickie przed Majmonidesem i w jego kodyfikacji / 23
Prawa noachickie przed Majmonidesem / 23
Majmonides wobec świata nieżydowskiego / 29
Uniwersalne założenia Miszne Tora / 41
Prawa noachickie w Miszne Tora / 55

Część II
Ogólne założenia praw noachickich w Miszne Tora

Rozdział 1. Żydzi wobec nie-Żydów a prawa noachickie / 61
Żydowskie prawo własności tory / 62
Obowiązek nawracania nie-Żydów / 67
Relacje z nie-Żydami w kontekście praw noachickich / 78

Rozdział 2. Noachici wobec praw noachickich / 89
Chasid i chacham oraz kategorie noachitów / 90
Chasid i chacham a udział w olam ha-ba / 103
Udział nie-żydów w olam ha-ba – wnioski / 123

Rozdział 3. Kwestie dodatkowe praw noachickich / 133
Konwersja a penalizacja naruszenia praw noachickich / 133
Kwestia przykazań dodatkowych / 149
Nieintencjonalne złamanie przykazań a poświęcenie życia / 171

Część III
Siedem praw noachickich: Źródła i kierunki orzecznictwa w Miszne Tora

Rozdział 1. Od edenu do synaju / 183
Lista praw noachickich / 185
Prawa noachickie a dekalog / 190
Kodeks edeński a kodeks noachicki / 200
Źródła praw noachickich / 207
Prawa noachickie a prawa izraelickie / 214

Rozdział 2. Awoda zara – zakaz bałwochwalstwa / 229
Źródła talmudyczne / 230
Hilchot awoda zara Majmonidesa / 238
Analiza Hilchot melachim u-milchamot 9,4(2) / 241
Wnioski / 249

Rozdział 3. Birkat haszem – zakaz bluźnierstwa / 251
Definicja zakazu bluźnierstwa / 251
Uzasadnienie psychologiczne i teologiczne bluźnierstwa / 259
Halacha noachicka u Majmonidesa i jej źródła / 261
Historyczne i teologiczne powody odmienności halachy noachickiej / 275

Rozdział 4. Szefichut damim – zakaz zabójstwa / 281
Zakaz aborcji / 282
Zabójstwo śmiertelnie rannego / 293
Sprawstwo pośrednie zabójstwa / 298
Przekroczenie granic obrony koniecznej / 303

Rozdział 5. Giluj arajot – zakazane stosunki seksualne / 311
Zakazane stosunki seksualne – halacha żydowska / 315
Lista zakazanych stosunków i ich biblijne źródła / 322
Szczegółowe regulacje dotyczące stosunków kazirodczych, homoseksualnych i zoofilii / 335
Szczegółowe regulacje dotyczące cudzołóstwa / 343
Przypadek niewolnicy oraz kwestia rozwodów / 351

Rozdział 6. Gezel – zakaz rozboju / 357
Zakres noachickiego zakazu gezel / 358
Odmienność prawa żydowskiego / 366
Rozbój wartości mniejszej niż peruta / 369
Rozbój dokonany na innym rozbójniku / 378

Rozdział 7. Ewer min ha-chaj – zakaz spożywania części z żywego zwierzęcia / 385
Zakres przedmiotowy przykazania / 387
Katalog zwierząt objętych zakazem / 392
Różnice między prawem dla izraelitów a prawem dla noachitów / 397

Rozdział 8. Dinim – nakaz ustanowienia sądów prawa / 403
Biblijne źródło dinim – obowiązek egzekwowania i nauczania prawa / 406
Rabiniczne źródła dinim – ustanowienie sędziów / 417
Procedura sądowa i wymiar kary / 428

Podsumowanie / 439
Bibliografia / 445
Wykaz tabel / 453
Summary / 455
Indeks osobowy / 459

Piotr Majdanik