Ze wstępu
Zamiarem autora było przedstawienie problematyki objętej pracą zarówno w ujęciu dynamicznym, jak i statycznym. Monografia podzielona została na siedem rozdziałów. Pierwszy, ogólny, o charakterze wprowadzającym, omawia genezę, rozwój i ewolucję wymiaru sprawiedliwości od czasów krzyżackich aż po schyłek istnienia prowincji. W kolejnych rozdziałach zaprezentowano sądy: ziemskie, zamkowe, graniczne, okresu bezkrólewia, komisarskie, skarbowe i starostów. W zwięzły sposób została też zaznaczona partycypacja miejskiego wymiaru sprawiedliwości w sprawach szlachty. Rozdział szósty zajmuje się instancjami apelacyjnymi na terenie prowincji. Szczegółowo został w nim omówiony sejmik generalny, a następnie, skrótowo, rola Trybunału Koronnego jako instancji apelacyjnej oraz stosunek do niego szlachty pruskiej. W poszczególnych rozdziałach został przyjęty jednolity schemat w przedstawianiu każdego z sądów, a tam gdzie pozwalały na to materiały praktyki, została ona wyodrębniona i porównana ze stanem formalnoprawnym. W rozdziałach poświęconych problematyce ustroju i zasad funkcjonowania poszczególnych sądów nieuniknione okazało się wzajemne zazębianie się tej problematyki z elementami procedury sądowej. Uwzględnienie tego aspektu badawczego pomogło, jak się wydaje, lepiej przedstawić główny wątek pracy i znacznie ją wzbogacić. Ostatni rozdział został poświęcony udziałowi pruskich rodzin szlacheckich w funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości. Autor starał się w nim przedstawić, jakie rodziny szlacheckie były najbardziej zainteresowane w piastowaniu funkcji sądowych, jaki był ich stan majątkowy i powiązania rodzinne, wreszcie w jakim stopniu sądy szlacheckie były rzeczywistymi instytucjami demokracji i samorządu szlacheckiego. Ten ostatni rozdział, poza badaniami własnymi, oparty został w dużej mierze także na dotychczasowych ustaleniach nauki. Pozwoliło to na usystematyzowanie całości zagadnienia i jego zaprezentowanie w tabelach.
