„Nie trzeba się załamywać, jest się przecież mężczyzną”. Obrazy męskości w pamiętnikach konkursowych polskich mężczyzn pracujących przymusowo na rzecz Trzeciej Rzeszy

seria:Pas de deux. Studia z antropologii historii autorzy:

Marta Pawlińska

35,00 zł Najniższa cena z 30 dni: 35,00 zł

Wysyłamy w przeciągu 5 dni roboczych

szt

25,00 zł Najniższa cena z 30 dni: 25,00 zł PDF

szt

Rok wydania:2025 Nr wydania:Wydanie pierwsze Liczba stron:160 ISBN:978-83-231-6127-1 eISBN:978-83-231-6128-8 DOI: https://doi.org/10.12775/978-83-231-6128-8

OPIS Książka powstała na podstawie pracy magisterskiej o tym samym tytule, przygotowanej na
Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego w 2022 roku. Została napisana na podstawie
relacji byłych polskich robotników przymusowych, którzy pierwszy raz tuż po wojnie – w
1946 roku, a następnie w latach 1964–1965 zdecydowali się spisać swoje przeżycia na
potrzeby ogólnopolskich konkursów pamiętnikarskich.

Wychodząc od koncepcji „męskości hegemonicznej” Raewyn W. Connell (Masculinities,
2005), a także inspirując się modelem przedstawionym przez Maddy Carey w książce Jewish
Masculinity in the Holocaust Between Destruction and Construction (2019), autorka
zaproponowała własne pojęcie „depozytów męskości” – umownych „skrytek”, w których
kryły się atrybuty i tożsamości konstruujące męskość pamiętnikarzy. Te depozyty to: ciało,
cechy osobowości, tożsamość narodowa oraz wyobrażenia o rolach społecznych przypisanych mężczyznom, takich jak obrońca/opiekun, żywiciel, kochanek czy buntownik/wojownik.
Wnioski z dokonanej analizy wskazują, że dla wielu polskich mężczyzn doświadczenie pracy
przymusowej miało charakter głęboko demaskulinizujący. Na robotach przymusowych nie
byli oni bowiem w stanie realizować ról kulturowo przypisanych mężczyznom, a w zetknięciu
z nazistowskim aparatem państwowym doświadczali bezsilności i cierpienia. W pamiętnikach
konkursowych – zarówno tych z lat 40., jak i 60. – starali się więc, z pomocą różnych strategii
narracyjnych, symbolicznie odzyskać utraconą w czasie wojny męskość.

SPIS TREŚCI Przedmowa / 9

Wstęp / 11

1. Pamiętnik konkursowy / 15

1.1. Historia konkursów pamiętnikarskich w Polsce /15

1.2. Pamiętnik konkursowy jako źródło historyczne / 18

1.3. Pamiętniki konkursowe wykorzystane w tekście / 21

1.3.1. Konkurs „Położenie robotników polskich pod okupacją niemiecką” – rok 1946 / 21

1.3.2. Konkursy „Wspomnienia robotników rolnych wywiezionych w czasie okupacji na roboty przymusowe do Niemiec” i „Na robotach w III Rzeszy” – 1964–1965 / 25

1.4. Problem bazy źródłowej / 29

2. Praca przymusowa na rzecz Trzeciej Rzeszy / 33

2.1. Literatura przedmiotu / 33

2.1.1. Literatura światowa / 33

2.1.2. Literatura polska / 36

2.2. Zagadnienie pracy przymusowej / 41

2.2.1. Werbunek do pracy przymusowej / 43

2.2.2. Różnice w doświadczeniach robotników przymusowych / 47

3. Historia gender w badaniach nad mężczyznami i męskością / 53

3.1. Literatura przedmiotu / 53

3.1.1. Literatura światowa / 53

3.1.2. Literatura polska / 59

3.2. Męskość w narracjach pamiętnikarskich o pracy przymusowej / 61

3.2.1. Męskość żołnierska / 62

3.2.2. Męskość cywilna / 63

3.2.3. Męskość warstw ludowych / 64

3.2.4. Męskość robotnika przymusowego / 67

4. Mężczyzna wobec ciała / 71

4.1. Słabość i wyczerpanie / 71

4.2. Choroby / 75

4.3. „Kalectwo” / 76

5. Mężczyzna jako jednostka / 79

6. Mężczyzna wobec polskości / 83

6.1. Litera „P” / 83

6.2. Praktyki „patriotyczne” / 84

6.3. Polak i Niemiec / 85

6.4. Polak i zdrajca / 89

6.5. Polski mężczyzna / 91

7. Mężczyzna wobec słabszych – obrońca i opiekun / 93

7.1. Ojcowie i „starsi” w oczach synów / 93

7.2. Obrońca/opiekun rodziny / 96

7.3. Obrońca i opiekun kobiety / 101

7.4. Bezsilność obrońcy / 106

8. Mężczyzna wobec słabszych – żywiciel / 111

8.1. Poszukiwanie pracy / 112

8.2. Mężczyzna – zdobywca jedzenia / 114

8.3. Utrata pozycji żywiciela / 117

9. Mężczyzna wobec innych – relacje pozytywne / 119

9.1. Relacje przyjacielskie / 119

9.2. Relacje damsko-męskie / 122

9.2.1. Ukochana Polka / 122

9.2.2. Niemka „zakazany owoc” / 125

10. Mężczyzna wobec innych – relacje wrogie / 135

10.1. „Źli Niemcy i złe Niemki” / 135

10.2. Bunt / 140

10.2.1. Napomnienie / 140

10.2.2. Sabotaż / 141

10.2.3. Samobójstwo i samookaleczenie / 143

10.2.4. Ucieczka / 145

10.2.5. Zabójstwo Niemca / 146

10.2.6. Konspiracja i partyzantka / 147

11. Podsumowanie / 149

Wykaz źródeł i literatury / 151

Recenzje

Autorzy

Marta Pawlińska

Absolwentka studiów licencjackich i magisterskich na Wydziale Historii
Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie w Szkole Nauk Humanistycznych UW przygotowuje rozprawę doktorską pt. „Polki w niemieckich domach – losy polskich dziewcząt i kobiet skierowanych do pracy przy niemieckich rodzinach w latach 1939–1945”. Jej zainteresowania naukowego koncentrują się wokół historii kobiet, historii płci kulturowej oraz historii społecznej II wojny światowej.

Książki autora:

- „Nie trzeba się załamywać, jest się przecież mężczyzną”. Obrazy męskości w pamiętnikach konkursowych polskich mężczyzn pracujących przymusowo na rzecz Trzeciej Rzeszy