Formiści. Twórczość i programy artystyczne

W książce została przedstawiona historia i twórczość formistów, ugrupowania działającego w latach 1917–1922. Powstanie grupy, stanowiło kulminację procesu zapoczątkowanego jeszcze przed I wojną światową, związanego z wpływem sztuki awangardowej, kontaktami z Berlinem i Monachium, a szczególnie z Paryżem. Przyjęte nazwy „Ekspresjoniści Polscy”, a następnie „Formiści Polscy” i „formiści” odwoływały się do nurtów sztuki rozwijającej się od początku XX wieku, wskazując przy tym na narodowy aspekt grupy. Organizowane przez formistów wystawy objęły swym zasięgiem Kraków, Warszawę, Lwów i Poznań, co doprowadziło do powstania szerokiego ruchu artystycznego, łączącego reprezentantów różnych środowisk. Z grupą współpracowało ponad trzydziestu twórców, co zadecydowało o jej dużej różnorodności. Związani z grupą artyści dążyli do stworzenia nowego języka wypowiedzi plastycznej, podkreślającej indywidualną interpretację formy, w której można było odnaleźć między innymi: kubistyczną geometryzację, futurystyczny dynamizm, ekspresjonistyczną deformację, czy też klasycyzującą idealizację oraz fascynację sztuką ludową. Poza twórczością plastyczną, ważnym elementem działalności grupy były teksty teoretyczne powstałe w jej kręgu, a także wydawane czasopismo „Formiści” poszerzające pole aktywności o współpracę z poetami futurystami. Od momentu debiutu dorobek grupy był szeroko komentowany przez krytykę artystyczną, mającą wpływ na jego odbiór społeczny. Obok tematu aktu czy portretu w pracach formistów pojawił się obraz nowoczesnej metropolii, wizji miasta przyszłości. Ciekawym motywem był także taniec, związany z powstaniem oryginalnej formuły tańca formistycznego towarzyszącego prezentacjom grupy. Ponadto jej członkowie zajmowali się poezją, pisali sztuki teatralne, projektowali scenografię, starając się objąć swoim zasięgiem również inne dziedziny działalności artystycznej.

Wstęp / 7

Stan badań / 13

Rozdział 1
Lata 1900–1917. Geneza i powstanie grupy / 27

1. Środowisko krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych / 27

2. Grupa Pięciu (1905–1908) / 36

3. Polska prasa o nowych nurtach w sztuce do 1913 roku / 41

4. Podróże i wyjazdy artystyczne / 53
4.1. Monachium–Berlin–Wiedeń / 53
4.2. Paryż / 58

5. Wystawy Niezależnych / 66

6. Tworczość preformistyczna. Nurt awangardowy i klasycyzujący / 70

7. Zakopane i okres I wojny światowej / 83

Rozdział 2
Wystawy (1917–1922) / 97

1. I wystawa Ekspresjonistów Polskich, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, listopad–grudzień 1917) / 97

2. Wystawa grafiki polskiej i Ekspresjonistów Polskich, Muzeum Przemysłu Artystycznego, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwow, kwiecień–maj 1918) / 102

3. II wystawa Ekspresjonistow Polskich/formistów (ekspresjonistów), Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, czerwiec–lipiec 1918) / 104

4. I wystawa Formistów Polskich, Polski Klub Artystyczny Hotel Polonia (Warszawa, kwiecień–maj 1919) / 108

5. Formiści Polscy/ Formiści. Wystawa III, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, wrzesień–październik 1919) / 111

6. Wystawa formistow i Buntu, plac Wolności 11 (Poznań, grudzień 1919–styczeń 1920) / 114

7. VI wystawa formistów, Polski Klub Artystyczny, Hotel Polonia (Warszawa, kwiecień–maj 1920) / 117

8. II wystawa formistów i Buntu, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwów, maj–czerwiec 1920) / 119

9. Formiści. Wystawa IV, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Kraków, styczeń–luty 1921) / 123

10. Formiści. Wystawa X, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (Warszawa, kwiecień–maj 1921) / 126

11. Wystawa formistów, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Poznań, maj 1921) / 126

12. Wystawa formistów, Muzeum Przemysłowe (Lwow, październik 1921) / 127

13. Wystawa Młoda Polska (Jeune Pologne), Musee Crillon (Paryż, luty 1922) / 127

14. Trzecia wystawa grupy formistów F – 9, Salon Czesława Garlińskiego (Warszawa, kwiecień 1922) / 128

15. Wystawa ekspresjonistów/formistów lwowskich, Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (Lwów, maj–czerwiec 1922) / 130

Rozdział 3
Formiści o sztuce / 135

1. Związek Witkacego z formistami / 135

2. Teksty teoretyczne formistów / 150

Rozdział 4
Krytyka artystyczna wobec wystaw formistów / 169

Rozdział 5
Czasopismo „Formiści”. Plastycy i poeci / 193

Rozdział 6
Przegląd tematów i problematyki / 219

1. Akt i temat mitologiczny. Pomiędzy awangardą a nowym klasycyzmem / 219

2. Portret. Wielość koncepcji artystycznych / 237

3. Rita Sacchetto i taniec formistyczny. Temat tańca i muzyki. Ruch i dynamika / 255

4. Temat religijny. Prymitywizm i ludowość. Zagadnienie sztuki narodowej / 276

5. Miasto formistów Leona Chwistka. Fascynacja nowoczesnością i obraz natury / 294

6. Obrazy wielopłaszczyznowe Tytusa Czyżewskiego / 314

Rozdział 7
Środowiska artystyczne w okresie kształtowania się i działalności formistów / 327

1. Wiedeń–Praga–Berlin–Monachium–Drezno–Wrocław–Budapeszt–Belgrad–Bukareszt–Ryga / 327

2. Poznań / Bunt – Łodź / „Jung Idysz” / 342

Zakończenie / 357 
Dodatek ilustracyjny / 367
Bibliografia / 391
Spis ilustracji / 425
Formists. Works and artistic programmes. Summary / 431
Indeks osobowy / 435

Małgorzata Geron