Japonia późnych lat okresu Meiji oczyma Bronisława Piłsudskiego

Wybór, tłumaczenie, adaptacja, przypisy i komentarze: Alfred F. Majewicz 

Bronisław Piłsudski (1866–1918, starszy brat Józefa), w Polsce do niedawna skazany na zapomnienie, zapewnił sobie trwałe miejsce w annałach Nauki badaniami nad językiem i folklorem Ajnów (uchodzącej za „szczególnie tajemniczą” rdzennej ludności Sachalinu i północnej Japonii). Dopiero kilkadziesiąt lat po jego tragicznej śmierci do obiegu w nauce światowej trafiły pionierskie i unikatowe wyniki podobnych badań wśród innych etnicznie autochtonów regionu – Niwchów i Oroków oraz nadamurskich Ulczów i Nanajów. Wyniki te prezentują wydawane od 1998 roku „Dzieła zebrane” badacza. Podstawę przedkładanego czytelnikowi tomu stanowią jednak świadectwa zupełnie innego – pozornie – rodzaju działalności twórczej brata marszałka, mianowicie epistolarna eseistyka polityczno-społeczna przesyłana w formie korespondencji do gazet rosyjskich i polskich – w pierwszym przypadku z Japonii, w której znalazł schronienie po zwycięstwie tego państwa w wojnie japońsko-rosyjskiej w 1905 roku, w drugim zaś pisana już po powrocie na ziemie polskie (miał ewidentnie ciągle doskonałe bezpośrednie kontakty źródłowe i rozeznanie w bieżących tam wydarzeniach). Mamy tu rzadkie świadectwo obserwatora i uczestnika wydarzeń w kraju, który ciągle jeszcze się dla świata zewnętrznego dopiero otwierał i był dlań ciągle enigmą. To także ważny rozdział w dziejach stosunków polsko-japońskich. Integralną część książki stanowią komentarze i przypisy, które podczas opracowywania tekstów rosły liczbowo i objętościowo do tego stopnia, że niektóre z nich przybrały kształt samodzielnych esejów czy rozprawek – także mostów „między wtedy i dziś”. Zadziwiająca bowiem po upływie ponad wieku od powstania tekstów może się jawić aktualność problematyki podejmowanej przez Piłsudskiego…

Przedmowa / 11

1. Z Japonii (1), Пpиpoдa и люди Дaльнягo Bocтoкa [PLDW] 4, 2 (19 lutego 1906) / 75

2. Południowy Sachalin pod władzą Japończyków (1), PLDW 4, 3–4 (19 lutego 1906) / 78
3. Południowy Sachalin pod władzą Japończyków (2), PLDW 5, 3–5 (26 lutego 1906) / 85

4. Z Tokio (1), PLDW 5, 2 (26 lutego 1906) / 95

5. Z Japonii (2), PLDW 5, 7–8 (26 lutego 1906) / 100
6. Z Japonii (3), PLDW 7, 2 (12 marca 1906) / 104
7. Z Japonii (4), PLDW 8, 5–6 (19 marca 1906) / 111
8. Z Japonii (5), PLDW 9, 4–5 (26 marca 1906) / 120
9. Z Japonii (6), PLDW 10, 4–5 (2 kwietnia 1906) / 125
10. Z Japonii (7), PLDW 14, 5 (30 kwietnia 1906) / 129
11. Z Japonii (8), PLDW 15, 13 (7 maja 1906) / 133
12. Z Japonii (9), PLDW 20, 7 (11 czerwca 1906) / 137
13. Z Japonii (10), PLDW 21, 5–6 (18 czerwca 1906) / 142

14. Przebudzenie Mongolii, PLDW 21, 6–7 (18 czerwca 1906) / 148

15. Z Japonii (11), PLDW 23, 10–11 (2 lipca 1906) / 152
16. Z Japonii (12), PLDW 24, 4–5 (9 lipca 1906) / 157
Minsterialny cyrkuał o wychowaniu / 157

17. Oświata na Dalekim Wschodzie. Szkoły w Chinach, Nowe Tory 5/1, 14–18 (1910) / 162
18. Feministki chińskie, Ster. Organ Związku Równouprawnienia Kobiet Polskich 4/2, 64–67 (1910) / 170
19. Dwa kongresy religijne w Japonii, Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 4/1411, 41–42 (25 stycznia 1908) / 175
20. Dwa kongresy religijne w Japonii (dokończenie), Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 5/1412, 54 (1 lutego 1908) / 185
21. Współczesne kierunki w Japonii, Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 9/1416, 100–101 (29 lutego 1908) / 190
22. Współczesne kierunki w Japonii (dokończenie), Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 10/1417, 112–113 (7 marca 1908) / 199

23. Z życia na Wschodzie przez Bronisława P., Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 2/1409, 13–14 (11 stycznia 1908) / 203
24. Z życia na Wschodzie przez Bronisława P. 2 (dokończenie), Prawda. Tygodnik polityczny, społeczny i literacki 3/1410, 26–27 (18 stycznia 1908) / 209

25. Kobiety Wschodu. Japonka, Nowe Słowo. Dwutygodnik społeczno-literacki poświęcony interesom kobiet 7, 172–176 (1 stycznia 1907) / 215
26. Kobiety Wschodu. Japonka, Nowe Słowo. Dwutygodnik społeczno-literacki poświęcony interesom kobiet 9, 213–217 (1 lutego 1907) / 225
27. Kobiety Wschodu. Japonka (ciąg dalszy), Nowe Słowo. Dwutygodnik społeczno-literacki poświęcony interesom kobiet 10, 239–245 (15 lutego 1907) / 234
28. Kobiety Wschodu. Japonka (ciąg dalszy), Nowe Słowo. Dwutygodnik społeczno-literacki poświęcony interesom kobiet 11, 269–273 (15 marca 1907) / 245
29. Kobiety Wschodu. Japonka (ciąg dalszy), Nowe Słowo. Dwutygodnik społeczno-literacki poświęcony interesom kobiet 12, 320–327 (15 kwietnia 1907) / 252

30. Z życia Japonii (Из японской жизни), Русскiя вѣдомости № 201, 4 (30 августа 1908) / 263

31. Z życia współczesnej Japonii (Из жизни современной Японии), Русскiя вѣдомости № 141, 4 (21 июня 1909) / 269
32. Z życia współczesnej Japonii (Из жизни современной Японии), Русскiя вѣдомости № 162, 3–4 (16 июля 1909) / 279
33. Tusu-kuru (z notatnika etnografa) (Тусу-куру (Из записной книжки этнографа)), Русскiя вѣдомости № 166, 2–3 (21 июля 1909) / 288
34. Turcja i Japonia, Świat, pismo tygodniowe ilustrowane 11, 10 (Warszawa: Orgelbrand, 14 marca 1909) / 301

35. Shigi Hasiegawa, Świat, pismo tygodniowe ilustrowane 12, 8–9 (Warszawa: Orgelbrand, 19 marca 1910) / 304

Aneksy
Aneks 1. Listy Damy Itoe Tachibany do Bronisława Piłsudskiego / 307
Aneks 2. Dzisin (Jishin) / 313
Aneks 3. List Sentarō Kemuyamy do Susumiego Uedy / 319
Aneks 4. Dulce et decorum est / 324
Aneks 5. Listy Koko Somiyi do Bronisława Piłsudskiego / 327
Aneks 6. Listy Ajna Taronciego do Bronisława Piłsudskiego / 339
Aneks 7. Co mówią o nas w Kraju Wschodzącego Słońca (Świat, pismo tygodniowe ilustrowane 12, 9–10 (Warszawa: Orgelbrand), 19 marca 1910) / 353
Aneks 8. List Jitsugo Yokoyamy z pokładu s/s Dakota / 360

Spis ilustracji / 449
Bibliografia / 489
Słowniki języków epoki / 489
Słowniki inne / 490
Archiwalia prasowe / 492
Literatura cytowana i przywołana / 494
Indeks / 521

Alfred F. Majewicz