Czwarty gaj. Riedla teoria sztuk pięknych

Tłumaczenie, wstęp, opracowanie naukowe – Rafał Michalski

Czwarty gaj, napisany przez młodego Herdera w 1769 roku, jest dziełem niepowtarzalnym, które daleko wykracza poza horyzont dyskusji estetycznych prowadzonych w połowie XVIII wieku. Rozprawa nie została opublikowana za życia autora, pierwszego krytycznego wydania doczekała się dopiero w drugiej połowie XX wieku. Herder przedstawia w niej nowatorską teorię estetyczną, której celem jest badanie źródeł poznania zmysłowego. Estezjologiczne dociekania prowadzą go do wyodrębnienia trzech odmiennych, choć ściśle ze sobą powiązanych, estetyk wzroku, słuchu i dotyku. Podstawowy przedmiot jego analiz stanowi szeroko dyskutowany wówczas problem granic między malarstwem, rzeźbą, muzyką, architekturą i tańcem. Rozprawa nie jest jednak ograniczona do rozważań dotyczących sztuki, znajdujemy w niej bowiem idee, bez których trudno uchwycić pełen sens późniejszych prac Herdera z zakresu antropologii i filozofii języka.

WSTĘP / 7
1. Dzieło, które nie powstało / 7
2. Kompozycyjny zamysł Lasów krytycznych / 14
3. Pierwszy gaj / 18
4. Herder a Baumgarten / 22
5. Czwarty gaj – główne tezy i założenia / 26

CZWARTY GAJ. RIEDLA TEORIA SZTUK PIĘKNYCH / 37
Część I / 39
Część II / 76
Część III / 193
1. O tym, co wielkie i wzniosłe / 193
2. Jednorodność i różnorodność / 201
3. Natura, prostota, naiwność / 203
4. Temperament / 204
5. O tym, co śmieszne i warte śmiechu / 208
6. Podobieństwo i kontrast / 213
7. Naśladowanie i iluzja / 215

Zakończenie / 219

Johann Gottfried Herder