Hegel i Nietzsche wobec problemu polityczności

Hegel i Nietzsche twierdzili, że żyją w czasach przełomu, który wymusi pojawienie się nowego etapu w dziejach ludzkości. Sytuację człowieka współczesnego określa „fakt” roztrzaskania dotychczasowych horyzontów oraz konieczność stworzenia, lub odkrycia, horyzontów nowych. Postulują oni zatem ustanowienie nowego celu ludzkości. Filozofia polityki winna stać się częścią tego ogólnokulturowego projektu.

Tym samym rzucają wyzwanie współczesnej filozofii politycznej, która zrzeka się prawa do ustanawiania takiego celu. Obaj są też przekonani – znów wbrew twierdzeniom współczesnym – że cel ów może i powinien być ugruntowany w naturze całej rzeczywistości  i w naturze człowieka. W ich założeniu ma to być cel człowieka empirycznego, historycznego, człowieka, który osiągnął bolesną świadomość tego, że to on był twórcą tych wartości, które dotąd uznawał za obiektywne.

Potrzeba sformułowania nowego celu każe Heglowi i Nietzschemu powrócić do klasycznego pojmowania filozofii polityki, do postrzegania w doskonałości człowieka ideału, któremu ma być podporządkowana polityczna działalność. Właściwe rozumienie miejsca człowieka w świecie, ujęcie go jako istoty stwarzającej horyzonty i przekształcającej zgodnie z nimi rzeczywistość, pozwala według nich dotrzeć do prawdy o bycie jako całości, do konstytuującej go zasady samo-rozwoju, będącego zarazem samo-przezwyciężaniem i samo-przekraczaniem. Zaakceptowanie tej prawdy o świecie pozwala ugruntować w nim ideał doskonałości, który można od tej pory ujmować jako istotowy cel człowieka, i żądać podporządkowaniu mu całej kulturowej działalności, w tym także – filozoficzno-politycznej teorii i praktyki. 

Wprowadzenie / 9

Część I. Gruntujące pytanie polityki

Rozdział 1. Filozofia jako polityka? / 19
Wartość wielości i problematyczność jedności / 20
Immanencja ontologicznej podstawy filozofii polityki Hegla i Nietzschego / 25
Podsumowanie: kulturowe zadanie filozofii oraz sposoby jego realizacji / 32

Rozdział 2. Gruntujące pytanie polityki i „nędza” oświecenia 37
Filozof jako polityczny prawodawca: Hegel / 37
Nietzsche / 41
Problem nowej duchowości – oświecenie jako przełom i zadanie / 45

Część II. Hegel i Nietzsche wobec oświecenia

Rozdział 1. Moralność jako problemat / 55
Nowe uzasadnienie moralności: mrzonka czy konieczność? / 57
Summum bonum nieszczęśliwej świadomości / 64
Kant wobec oświecenia – krytyczna interpretacja Hegla / 66
Moralny dylemat oświecenia. Prawda – ideologizacja czy odrzucenie? / 74
Kultura jako praca i hodowla / 82

Rozdział 2. Dionizos przeciw ukrzyżowanemu? / 91
Cień Boga / 91
„Stoicki chrześcijanizm” w myśli Hegla / 97

Rozdział 3. W stronę afirmacji / 107
Immanentna krytyka tradycji / 107
Powinność i byt. Alternatywa czy tożsamość? / 115
Polityka „realna” nowożytności. Światowość czy alienacja? / 120

Część III. Cele filozofii i polityki. Tożsamość czy niewspółmierność?

Rozdział 1. Polityka jako antropologia / 133
Polityczny wymiar zasady podmiotowości / 133
Nowożytność jako ucieleśniona idea / 140
Der Begriff des Politischen / 153
Polityka wobec ryzykowności (i historyczności) człowieka / 158
Filozoficzny projekt polityki. Hegel i Nietzsche / 170

Rozdział 2. Kulturowa funkcja polityki. Hegel / 177
Kultura i natura. Dialektyka pożądania / 177
Koncepcja człowieka jako zasada organizująca myśl polityczną Hegla / 186
Idea, kultura, państwo / 197
Hegla wizja polityki. Podsumowanie / 207

Rozdział 3. Nietzschego idea „wielkiej polityki” / 215
Nietzsche–Hegel. Krytyczna konfrontacja / 215
Świat jest wolą mocy… i niczym więcej / 231
Nadczłowiek jako „zwierzę polityczne”. Chów i hodowla / 254
Polityka przyszłości: albo… „Dlaczego jestem przeznaczeniem?” / 260

Epilog / 277
Bibliografia / 287
Zusammenfassung / 291
Indeks osobowy / 299

Stanisław Łojek