Na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu od wielu już lat prowadzone są badania nad dziejami militarnymi. Historią wojskową zajmuje się liczna grupa historyków oraz specjalistów z zakresu stosunków międzynarodowych. Szczególną rolę odgrywa tu Zakład Historii Wojskowej istniejący w Instytucie Historii i Archiwistyki od 1978 r. Jednym z przejawów aktywności toruńskiego środowiska historyków wojskowych jest szereg współorganizowanych przez nich konferencji przynajmniej w części poświęconych problematyce militarnej. Wyjątkowa rola przypada jednak cyklicznej międzynarodowej konferencji naukowej ,,Od armii komputowej do narodowej". Do tej pory odbyły się trzy takie sesje, a materiały z dwóch pierwszych zostały już opublikowane*.

W grudniu 2005 r. Zakład Historii Wojskowej Instytutu Historii i Archiwistyki oraz Instytut Stosunków Międzynarodowych UMK zorganizowały w Toruniu trzecią z kolei konferencję z cyklu ,,Od armii komputowej do narodowej". Tym razem obrady poświęcono problemom organizacyjnym sił zbrojnych od XVI do XX wieku. Zdecydowano się na uściślenie tematu konferencji, co umożliwiło naświetlenie tytułowej kwestii w stosunkowo długim procesie dziejowym. W przyszłości, zgodnie z przyjętą formułą, organizatorzy planują poświęcić każde następne obrady innemu zagadnieniu. Z tych względów toruński cykl spotkań ,,Od armii komputowej do narodowej" ma szanse stać się jedną z nielicznych w Polsce konferencji o tematyce historyczno-wojskowej o takim zasięgu i tak szeroko analizujących problematykę militarną.

Trzecia konferencja, podobnie jak poprzednie, wzbudziła duże zainteresowanie w szeregu krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych. W obradach wzięło udział ponad dwudziestu badaczy polskich, ukraińskich i litewskich. Ich oparte na szerokim materiale źródłowym wystąpienia uwidoczniły, jak duże znaczenie dla rozwoju i funkcjonowania sił zbrojnych mają problemy organizacyjne.

Niniejsza publikacja zawiera pełne teksty referatów wygłoszonych na konferencji. W pięciu uszeregowanych chronologicznie działach zamieszczono W sumie dwadzieścia trzy artykuły. Pierwszy dział zatytułowany jest „Organizacja Wojsk W okresie nowożytnym". Zawiera on cztery opracowania. Omówiono W nich kwestie organizacyjne W polskiej myśli wojskowej tego okresu, problem cudzoziemców służących W armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów W XVI i XVII w., a także przemiany organizacyjne wojska kozackiego podczas wielkiej wojny północnej. Dział drugi nosi tytuł ,,Problemy organizacyjne sił zbrojnych podczas konfliktów lat 1914-192l". Otwiera go obszerne studium poświęcone organizacji wojsk kozackich imperium rosyjskiego W przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej. Kolejne artykuły dotyczą zagadnień organizacyjnych sił zbrojnych z lat 1918-1920, przy czym aż cztery z nich poświęcono wojskom istniejących wówczas ukraińskich organizmów państwowych. ,,Organizacja sił zbrojnych w okresie międzywojennym i podczas drugiej wojny światowej" to tytuł działu trzeciego. Trzy z zawartych w nim opracowań dotyczą sił zbrojnych Polski, Litwy i Niemiec W latach 1918-1939. Pozostałe artykuły w tym dziale poświęcono problemom organizacyjnym wojsk podczas drugiej wojny światowej. Czwarty dział zatytułowany „Koncepcje rozwoju sił zbrojnych po drugiej wojnie światowej" zawiera trzy artykuły, z których dwa poświęcono dziejom sił morskich, a trzeci współczesnym siłom zbrojnym Federacji Rosyjskiej. W ,,Variach" zamieszczono dwa opracowania, obejmujące kwestie organizacyjne wojsk W szerokim zakresie chronologicznym (od XVIII do XX wieku).

Redaktorzy mają nadzieję, że prezentowany tom studiów, podobnie jak poprzednie z serii ,,Od armii komputowej do narodowej", przyczyni się do rozwoju badań nad historią wojskową oraz spotka się z życzliwym przyjęciem i zainteresowaniem Czytelników.

Jarosław Centek, Maciej Krotofil

* Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998; Od armii komputowej do narodowej II: Dzieje militarne Polski i jej wschodnich sąsiadów od XVI do XX wieku, red. M. Krotofil, A. Smoliński, Toruń 2005.