Od armii komputowej do narodowej, t. III: Problemy organizacyjne sił zbrojnych od XVI do XX wieku

Na Wydziale Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu od wielu już lat prowadzone są badania nad dziejami militarnymi. Historią wojskową zajmuje się liczna grupa historyków oraz specjalistów z zakresu stosunków międzynarodowych. Szczególną rolę odgrywa tu Zakład Historii Wojskowej istniejący w Instytucie Historii i Archiwistyki od 1978 r. Jednym z przejawów aktywności toruńskiego środowiska historyków wojskowych jest szereg współorganizowanych przez nich konferencji przynajmniej w części poświęconych problematyce militarnej. Wyjątkowa rola przypada jednak cyklicznej międzynarodowej konferencji naukowej ,,Od armii komputowej do narodowej". Do tej pory odbyły się trzy takie sesje, a materiały z dwóch pierwszych zostały już opublikowane*.

W grudniu 2005 r. Zakład Historii Wojskowej Instytutu Historii i Archiwistyki oraz Instytut Stosunków Międzynarodowych UMK zorganizowały w Toruniu trzecią z kolei konferencję z cyklu ,,Od armii komputowej do narodowej". Tym razem obrady poświęcono problemom organizacyjnym sił zbrojnych od XVI do XX wieku. Zdecydowano się na uściślenie tematu konferencji, co umożliwiło naświetlenie tytułowej kwestii w stosunkowo długim procesie dziejowym. W przyszłości, zgodnie z przyjętą formułą, organizatorzy planują poświęcić każde następne obrady innemu zagadnieniu. Z tych względów toruński cykl spotkań ,,Od armii komputowej do narodowej" ma szanse stać się jedną z nielicznych w Polsce konferencji o tematyce historyczno-wojskowej o takim zasięgu i tak szeroko analizujących problematykę militarną.

Trzecia konferencja, podobnie jak poprzednie, wzbudziła duże zainteresowanie w szeregu krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych. W obradach wzięło udział ponad dwudziestu badaczy polskich, ukraińskich i litewskich. Ich oparte na szerokim materiale źródłowym wystąpienia uwidoczniły, jak duże znaczenie dla rozwoju i funkcjonowania sił zbrojnych mają problemy organizacyjne.

Niniejsza publikacja zawiera pełne teksty referatów wygłoszonych na konferencji. W pięciu uszeregowanych chronologicznie działach zamieszczono W sumie dwadzieścia trzy artykuły. Pierwszy dział zatytułowany jest „Organizacja Wojsk W okresie nowożytnym". Zawiera on cztery opracowania. Omówiono W nich kwestie organizacyjne W polskiej myśli wojskowej tego okresu, problem cudzoziemców służących W armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów W XVI i XVII w., a także przemiany organizacyjne wojska kozackiego podczas wielkiej wojny północnej. Dział drugi nosi tytuł ,,Problemy organizacyjne sił zbrojnych podczas konfliktów lat 1914-192l". Otwiera go obszerne studium poświęcone organizacji wojsk kozackich imperium rosyjskiego W przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej. Kolejne artykuły dotyczą zagadnień organizacyjnych sił zbrojnych z lat 1918-1920, przy czym aż cztery z nich poświęcono wojskom istniejących wówczas ukraińskich organizmów państwowych. ,,Organizacja sił zbrojnych w okresie międzywojennym i podczas drugiej wojny światowej" to tytuł działu trzeciego. Trzy z zawartych w nim opracowań dotyczą sił zbrojnych Polski, Litwy i Niemiec W latach 1918-1939. Pozostałe artykuły w tym dziale poświęcono problemom organizacyjnym wojsk podczas drugiej wojny światowej. Czwarty dział zatytułowany „Koncepcje rozwoju sił zbrojnych po drugiej wojnie światowej" zawiera trzy artykuły, z których dwa poświęcono dziejom sił morskich, a trzeci współczesnym siłom zbrojnym Federacji Rosyjskiej. W ,,Variach" zamieszczono dwa opracowania, obejmujące kwestie organizacyjne wojsk W szerokim zakresie chronologicznym (od XVIII do XX wieku).

Redaktorzy mają nadzieję, że prezentowany tom studiów, podobnie jak poprzednie z serii ,,Od armii komputowej do narodowej", przyczyni się do rozwoju badań nad historią wojskową oraz spotka się z życzliwym przyjęciem i zainteresowaniem Czytelników.

Jarosław Centek, Maciej Krotofil

* Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998; Od armii komputowej do narodowej II: Dzieje militarne Polski i jej wschodnich sąsiadów od XVI do XX wieku, red. M. Krotofil, A. Smoliński, Toruń 2005.

Wstęp

ORGANIZACJA WOJSK W OKRESIE NOWOŻYTNYM

Karol Olejnik (Poznań), Organizacja armii w polskim piśmiennictwie wojskowym XVI-XVIII wieku

Marek Plewczyński (Siedlce), Hiszpanie i Francuzi w armii koronnej za panowania Zygmunta Augusta i Henryka Walezego (1548-1574)

Marek Wagner (Siedlce), Szkoccy oficerowie wojska polskiego w drugiej połowie XVII wieku

Олексій Сокирко (Київ), З козаків у драгуни: проекти реформування козацького війська часів Великоі'Північної війни І 700-1 721 р.р.

PROBLEMY ORGANIZACYJNE SIŁ ZBROJNYCH PODCZAS KONFLIKTÓW LAT 1914-1921

Aleksander Smoliński (Toruń), Organizacja kawalerii kozackiej imperium rosyjskiego w przededniu wybuchu pierwszej wojny światowej

Ігор Срібняк (Київ), Формування 1-ої Стрілецька-козацької (Сірожу-панноі) української дивізії у Володимирі-Волинському в 1918 р.

Witold Jarno (Łódź), Przekształcenia terytorialne polskich władz wojskowych szczebla okręgowego na przełomie 1918 i 1919 roku

Maciej Krotofil (Toruń), Struktura organizacyjna armii Ukraińskiej Republiki Ludowej w połowie 1919 roku

Олена Михайлова (Київ), Польська-українське військово-господарче співробітництво (січень-квітень 1920 р.)

Aušra Jurevičiūtė (Kaunas), Pofzb Ffzaenozo Kofvzumema oõopoubz Jīumebz 6 õopbõe c nofzfzzcazvzu 1920 2. (nponaeanâa u cosâanue eoefmbzx 1zacmeū)

Андрій Руккас (Київ), Інспекторат кінноти Армії УНР у 1920 р.: створення та діяльність

ORGANIZACJA SIŁ ZBROJNYCH W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM I PODCZAS DRUGIEJ WOJNY ŚWIATOWEJ

Waldemar Rezmer (Toruń), Organizacja litewskiej broni pancernej 1918-1940

Jarosław Centek (Toruń), Organizacja niemieckich naczelnych wladz wojskowych 1918-1933

Piotr Saja (Inowrocław), Organizacja władz przysposobienia wojskowego na obszarze DOK VIII na przełomie lat dwudziestych i trzydziestychXX wieku

Janusz Zuziak (Warszawa), Organizacja Wojska Polskiego we Francji w latach 1939-1940

Henryk Hermann (Siedlce), Organizacja i wykorzystanie operacyjnych związków wojsk pancernych w latach drugiej wojny światowej (1939-1945)

Stanisław Jaczyński (Siedlce), Polskie formacje wojskowe w ZSRR. Aspekty organizacyjne (1941-1943)

Іван Патриляк (Київ), Створення та організація військових шкіл УПА в 1943-1944 роках

KONCEPCJE ROZWOJU SIŁ ZBROJNYCH PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ

Andrzej Drzewiecki (Gdynia), Koncepcje obrony Wybrzeża i rozwoju polskich sil morskich po 1945 roku

Bogdan Zalewski (Słupsk), Koncepcje dotyczące składu, rozwoju i zasad wykorzystania sił polskiej Marynarki Wojennej w koalicyjnym systemie działań morskich państw stron Układu Warszawskiego

Robert Smigielski (Poznań), Kryzys systemu kompletowania Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej po rozpadzie ZSRR

VARIA

Emilian Wiszka (Toruń), Likwidacja i odrodzenie ukraińskiego kozactwa (od Czarnomorskiego do Kubańskiego Wojska Kozackiego)

Jerzy Przybylski (Gdynia), Wojskowe, polityczne i ekonomiczne uwarunkowania zmian struktury organizacyjnej polskich sił morskich w latach 1918-1991

Wykaz skrótów

Maciej Krotofil

Jarosław Centek