Aleksander Jabłoński (1898-1980). Fizyk, muzyk, żołnierz

Książka niniejsza jest poświęcona opisowi - w układzie chronologicznym - drogi życiowej Aleksandra Jabłońskiego (1898-1980), jednego z najwybitniejszych polskich uczonych, po II wojnie światowej związanego z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie zbudował od podstaw liczący się na świecie ośrodek fizyki. Był on przede wszystkim wybitnym fizykiem, jednym z pionierów współczesnej fotofizyki molekularnej i spektroskopii zderzeniowej. Na tej działalności koncentrujemy się w książce najbardziej, opierając się na jego publikacjach oraz dokumentach archiwalnych dotyczących poszczególnych etapów jego kariery naukowej. Zanim jednak Jabłoński został fizykiem, był już profesjonalnym muzykiem. Wprawdzie porzucił on ten zawód dla fizyki, to jednak muzyka pozostała jego wielką pasją do końca życia. To jest drugi aspekt jego sylwetki, który poznaliśmy dzięki informacjom głównie ze wspomnień rodzinnych i relacji uczestników jego kwartetów. Istnieje również aspekt trzeci, niesłychanie ważny. Taki mianowicie, że znaczną część swojego życia Jabłoński poświęcił sprawie walki zbrojnej, najpierw o odzyskanie niepodległości, a potem o jej utrzymanie, biorąc udział w trzech wojnach jako oficer Wojska Polskiego. Na podstawie dostępnych źródeł archiwalnych staraliśmy się możliwie wiernie opisać sylwetkę Jabłońskiego żołnierza i przedstawić informacje o jego udziale w walkach i pobytach w obozach internowanych.

WYKAZ SKRÓTÓW /11
OD AUTORÓW /13
PROLOG /17
ROZDZIAŁ 1. DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ NA UKRAINIE (1898-1916) /21
1.1. Rodzina /21
1.2. Instytut Puławski /24
1.3. W majątkach księcia Jusupowa /27
1.4. Widły nad Murafą /31
1.5. Edukacja domowa /36
1.6. Gimnazjum w Charkowie /37
1.7. Charkowska Szkoła Muzyczna - spotkanie z Wiktorią /39
ROZDZIAŁ 2. BURZLIWE LATA 1916-1920 /45
2.1. Matura i początek studiów na Uniwersytecie Charkowskim /45
2.2. Koniec epoki /49
2.3. Z armii carskiej do Wojska Polskiego /53
2.4. W Wojsku Polskim w Warszawie /58
2.5. Wojna polsko-bolszewicka /62
ROZDZIAŁ 3. NA STUDIACH W NIEPODLEGŁEJ POLSCE /75
3.1. Tradycje nauk fizycznych w Warszawie /75
3.2. Muzyka, Aleksander i Wiktoria /82
3.3. Jabłoński - student Uniwersytetu Warszawskiego /85
ROZDZIAŁ 4. JABŁOŃSKI W SZKOLE PIEŃKOWSKIEGO /107
4.1. Początek pracy naukowej /107
4.2. Pierwsza praca eksperymentalna /110
4.3. Fluorescencja par kadmu /112
4.4. Jabłoński na Zjazdach Fizyków Polskich /115
4.5. Aleksander Jabłoński - doktor filozofii /117
4.6. Nowe skrzydło na Hożej /119
ROZDZIAŁ 5. STAŻ NAUKOWY W NIEMCZECH: 1930-1932 /125
5.1. Jabłoński na Uniwersytecie Berlińskim /125
5.2. Wygaszanie i polaryzacja fluorescencji par sodu /126
5.3. Ciśnieniowe rozszerzenie linii widmowych /128
5.4. Zderzeniowa wymiana energii: fluorescencja uczulona /146
5.5. Dalsze eksperymenty Jabłońskiego i Pringsheima nad fluorescencją par sodu /148
5.6. Jabłoński w Hamburgu /148
5.7. Pasma absorpcyjne i fluorescencyjne roztworów barwników: idee Jabłońskiego /149
5.8. Aleksander Jabłoński i Wilhelm Lenz /152
5.9. Berlin i jego „Physikalisches Kolloquium" /155
ROZDZIAŁ 6. ZNOWU W SZKOLE PIEŃKOWSKIEGO /163
6.1. Powrót do Warszawy /163
6.2. Spadek wydajności fluorescencji roztworów przy wzbudzeniu antystokesowskim /165
6.3. Diagram Jabłońskiego /169
6.4. Nowy problem: polaryzacja fotoluminescencji /175
6.5. Habilitacja: rok 1934 /177
6.6. Nie samą fizyką... /181
6.7. Dichroizm i ujemna polaryzacja fotoluminescencji /185
ROZDZIAŁ 7. W STRONĘ TEORII LUMINESCENCJI /195
7.1. Szukanie mechanizmu /195
7.2. Teoria polaryzacji fotoluminescencji /199
7.3. Depolaryzacja i czas zaniku fotoluminescencji /202
7.4. Badania uporządkowanych zbiorów cząsteczek /204
ROZDZIAŁ 8. OD POŁOWY 1935 ROKU DO WYJAZDU DO WILNA /209
8.1. Hoża, dom i sprawy publiczne /209
8.2. Te same pasje: muzyka i góry /212
8.3. Aleksander Jabłoński a Siergiej Wawiłow /213
8.4. Jabłoński a sprawa fizyki technicznej w Polsce /217
8.5. Pierwszy Kongres Fotoluminescencji 20-25 maja 1936 roku /219
8.6. W kręgu zasady Francka-Condona /234
8.7. Pierwsze podejście do kwantowej teorii ciśnieniowego rozszerzenia linii widmowych /237
8.8. Pożegnanie z Hożą: ostatnia publikacja /239
ROZDZIAŁ 9. NA UNIWERSYTECIE STEFANA BATOREGO W WILNIE /249
9.1. Przeprowadzka do Wilna /249
9.2. Aleksander Jabłoński i fizyka wileńska /250
9.3. Konferencja w Bonn w cieniu swastyki /257
9.4. Rozszerzenie linii widmowych w Wilnie /261
9.5. Ostatnie miesiące pokoju /267
ROZDZIAŁ 10. OD WYBUCHU II WOJNY ŚWIATOWEJ DO ARMII ANDERSA /273
10.1. Kampania wrześniowa /273
10.2. Internowanie na Litwie i powrót do Wilna /276
10.3. Badania naukowe Jabłońskiego w okupowanym Wilnie /284
10.4. Aresztowanie i deportacja do Kozielska /286
10.5. Internowanie w Kozielsku /289
10.6. W Griazowcu /300
ROZDZIAŁ 11. W ARMII ANDERSA W ZSRR I NA ŚRODKOWYM WSCHODZIE /309
11.1. W Tockoje i Kołtubance /309
11.2. W Uzbekistanie /313
11.3. W Iranie i w Iraku /318
ROZDZIAŁ 12. W SZKOCJI I W OKUPOWANEJ POLSCE /327
12.1. Polski Wydział Lekarski w Edynburgu /327
12.2. Jabłoński jako wykładowca PWL /330
12.3. Prace naukowe Jabłońskiego w Edynburgu /333
12.4. Wojenne losy Wiktorii, Haliny i Danuty Jabłońskich /337
ROZDZIAŁ 13. ZNOWU W POLSCE /347
13.1. Powrót z Wielkiej Brytanii /347
13.2. Znowu na Hożej /350
13.3. Powstanie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika /352
13.4. Zaproszenie do Torunia /353
13.5. Akceptacja /356
13.6. Początki fizyki na UMK /360
13.7. Kolejne lata przy ulicy Sienkiewicza /370
ROZDZIAŁ 14. COLLEGIUM PHYSICUM UMK /381
14.1. Budowa gmachu /381
14.2. Życie akademickie w okresie budowy /386
14.3. Kwartety i kwintety toruńskie /397
14.4. Czarne chmury nad fizyką toruńską /397
14.5. Otwarcie Collegium Physicum /402
ROZDZIAŁ 15. POWSTAWANIE TORUŃSKIEJ SZKOŁY OPTYKI MOLEKULARNEJ /409
15.1. Wydział Mat-Fiz-Chem /409
15.2. Fizyka na Grudziądzkiej /411
15.3. W czasach stalinowskich /417
15.4. Pierwsze doktoraty w Collegium Physicum /430
ROZDZIAŁ 16. DWA POKOLENIA I STAN METATRWAŁY /437
16.1. Aleksander Jabłoński - Prezes PTF /437
16.2. Kolejne doktoraty w Collegium Physicum /438
16.3. Czasy pierwszego pokolenia /442
16.4. Jabłoński i drugie pokolenie jego uczniów /451
16.5. Problem natury stanu metatrwałego /455
16.6. Współpraca z przemysłem /458
ROZDZIAŁ 17. SIÓDME DZIESIĘCIOLECIE /465
17.1. Rok 1959: Jubileusz i Zjazd Fizyków /465
17.2. Anizotropia emisji /468
17.3. Doktoraty w drugim pokoleniu /470
17.4. Staże podoktorskie pierwszego i drugiego pokolenia /473
17.5. Wizyta w Wielkiej Brytanii i niedoszły wyjazd do Nowego Jorku /478
17.6. Trzecie pokolenie wchodzi na scenę /481
17.7. Rok 1962: kreowanie Katedry Elektroniki i Fizyki Ciała Stałego /484
17.8. Losy Pracowni Fotoluminescencji /486
17.9. Wrzesień 1963 roku /488
17.10. Powrót do dziedziny rozszerzenia linii /494
17.11. Przed emeryturą /498
17.12. Rok 1968 /504
ROZDZIAŁ 18. NA EMERYTURZE /517
18.1. Powstanie Instytutu Fizyki /517
18.2. Jabłoński jako aktywny naukowo emeryt /519
18.3. Muzykowanie na Grudziądzkiej i na Moniuszki /524
18.4. Samotne życie po śmierci Wiktorii /528
18.5. Ostatnie lata /540
EPILOG /557
SPIS PRAC ALEKSANDRA JABŁOŃSKIEGO /573
ZAŁĄCZNIK 1. NOTY BIOGRAFICZNE /581
ZAŁĄCZNIK 2. POWSTANIE POLSKICH FORMACJI WOJSKOWYCH W ROSJI - I KORPUS /591
ZAŁĄCZNIK 3. ZARYS PRZEBIEGU WOJNY POLSKO-BOLSZEWICKIEJ /601
ZAŁĄCZNIK 4. LISTY ALEKSANDRA JABŁOŃSKIEGO Z KOZIELSKA /609
ZAŁĄCZNIK 5. ARMIA POLSKA W ZSRR (SIERPIEŃ 1941 - SIERPIEŃ 1942) /621
ZAŁĄCZNIK 6. WYKŁADY IMIENIA ALEKSANDRA JABŁOŃSKIEGO /631
BIBLIOGRAFIA /635
SKOROWIDZ NAZWISK /645
SKOROWIDZ NAZW GEOGRAFICZNYCH /663
SKOROWIDZ RZECZOWY /673
SUMMARY. ALEKSANDER JABŁOŃSKI (1898-1980). PHYSICIST, MUSICIAN, SOLDIER /679

Józef Szudy

Andrzej Bielski