Książka jest poświęcona archeologii nowoczesnej teorii literatury w kontekście historii intelektualnej wschodnioeuropejskiego modernizmu. Z zawrotnej mnogości konceptów, doktryn, idei i eksperymentów wyłaniają się kontury systemowej całości, w której myślenie naukowe współistnieje z mitologicznym, wiedza łączy się z wiarą, przyroda z duchem, życie z twórczością, ideologiczna jednojęzyczność konkuruje z różnojęzycznością. Lokalne zagęszczenia detali tworzą „analityczną" (w Fiłonowowskim rozumieniu tego terminu) panoramę rosyjskiego biologizmu literaturoznawczego. W utopistycznej aurze rosyjskiego modernizmu pierwszego trzydziestolecia XX wieku korelacja biologii i nauki o literaturze daje hybrydy tej miary, co paleogenologia i paleosemantyka, wersologiczny morganizm i dramatologia inspirowana Mendlowską teorią dziedziczenia cech, nomogeneza folkloru i filembriogeneza tropów, morfologia gatunków i literacki mutacjonizm. Ciasny splot języków teorii literatury i nowoczesnej biologii teoretycznej uniemożliwia odseparowanie Naturwissenschaften i Kulturwissenschaften, w sposób, który głoszą badeńscy neokantyści. Rekonstrukcja koncepcji ukształtowanych pod naporem antydarwinizmu i witalistycznych nurtów europejskiej filozofii pozwala istotnie zmodyfikować dotychczasowy obraz genealogii, właściwości oraz pozycji środkowo- i wschodnioeuropejskiego strukturalizmu w historii literaturoznawstwa, a także zrewidować metodologiczno-epistemologiczne podstawy tej ekspansywnej formacji teoretycznej.
Nowoczesna teoria literatury narodziła się w Europie Środkowej i Wschodniej. Książka Tamary Brzostowskiej-Tereszkiewicz Ewolucje teorii. Biologizm w modernistycznym literaturoznawstwie rosyjskim (Wyd. Naukowe UMK, Toruń 2011, seria: Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej) stanowi próbę opisu tego momentu. Już na samym wstępie autorka pokazuje, że nie należy o nim myśleć tylko w czasie przeszłym. Przeciwnie, literaturoznawcze idee, które zaczęły krystalizować się w Rosji w pierwszym trzydziestoleciu XX wieku – przykładowo: „semantologia historyczna” Olgi Freudenberg, „paleopoetologia” Izraila Frank-Kamienieckiego czy „logika mitu” Jakowa Gołosowkera – wciąż zasilają aktualne dyskusje z kręgu historiografii, (neurosemiotycznej) narratologii lub kognitywistycznej genologii. Celem Ewolucji teorii nie jest jednak tradycyjna rekonstrukcja całego bogactwa literaturoznawczych koncepcji ukształtowanych w tamtym czasie – wspólną ich właściwością jest inspiracja nowoczesną biologią i witalistycznymi nurtami filozofii europejskiej – ale zbudowanie projektu należącego do kulturowej antropologii poznania. […] Ujęcie koncepcji literaturoznawczych w kontekście historyczno-kulturowym decyduje o wielkiej atrakcyjności tej książki. Sięgnąć po nią powinien nie tylko literaturoznawca, ale i badacz kultury, a także filozof. Wszak, jak zapewnia autorka w pierwszych słowach książki, „Literaturoznawstwo może być takim samym materiałem dla teorii poznania, jak biologia lub nauki ścisłe”.
Fragment recenzji opublikowanej w „Głosie uczelni” (6/2012)
