Otwieranie obrazu. De(kon)strukcja uniwersalnych mechanizmów widzenia w nieprzedstawiającym malarstwie sztalugowym II połowy XX wieku

Temat transformacji nieprzedstawiającego obrazu sztalugowego jest w niniejszej książce rozpatrywany w perspektywie terminu „ikonoklastyczny obraz otwarty" oraz przez pryzmat de(kon)struowania tradycyjnych konwencji, powiązanych z antropologicznie ufundowanymi mechanizmami widzenia. De(kon)strukcja jest w tym przypadku rozumiana jako „badanie podstaw", czyli analizowanie konstrukcji ugruntowujących zachodnioeuropejski światopogląd i modele myślenia, które wpłynęły także na sztukę, aspekty ikonoklastyczne okazują się zaś twórcze, a nie niszczycielskie. Od czasów Jacksona Pollocka transformacje tego rodzaju zyskują szczególną intensywność, prowadząc do tego, że obraz nieprzedstawiający staje się fenomenem coraz bardziej autorefleksyjnym i samoświadomym. Procesy te przebiegają w niezwykle specyficznych warunkach: zarówno tzw. kryzysu reprezentacji, jak i w kontekście toposu końca malarstwa, stającego się - paradoksalnie - jego siłą napędową. Wpływ na przebieg wielu opisanych przemian ma również fakt, że zachodzą one w tzw. krajobrazie postgreenbergiańskim - malarstwo sztalugowe zostało w nim utożsamione ze sztuką europejską i wskazane jako fenomen, który należy zakwestionować i przekroczyć.

Od autorki /7
Wprowadzenie. Wybrane aspekty twórczości Jana Berdyszaka i stan badań nad problemem otwierania obrazu
Otwieranie problemu /10
Otwieranie obrazu w twórczości Jana Berdyszaka /13
(Nad)świadomość. Przestrzeń jako byt pierwszy /45
Model pięciostopniowy /54
Stan badań /55
Rozdział 1. Otwieranie obrazu
Reakcje na kryzys reprezentacji i malarstwo po końcu malarstwa /58
Model operacyjny /65
Krajobraz postgreenbergiański /72
Obraz otwarty /79
(Nie)podobne / 84
Nieczysty dyskurs /89
Struktura niedomknięta /102
Rozdział 2. Przeciw władzy centrum
Hegemonia „przeklętego" centrum /103
Pragnienie powrotu do jaskini /111
Homogeniczność (elementów) pola obrazowego /115
Marginesy w centrum uwagi /133
(Eks)centryczność /156
Nieklasyczna symetria i centrum jako rozdzielenie /163
Widz jako centrum prymarne /166
Rozdział 3. Shaped canvas. Wyzwolenie form(atu)
Shaped canvas /172
Forpoczty shaped canvas /178
Obiektywizacja /189
Poza obiektywizację /206
Fragment jako całość /217
Oswojenie przestrzeni /223
Rozdział 4. Otwarcie płaszczyzny
Poszerzenie możliwości obrazu /226
Pierwsze otwory /229
Nieuleczalne rany /232
Kosmiczna nieskończoność /235
Podkreślanie obiektywizacji /247
Rozdarcie /254
Obraz otwarty na przestrzał /261
Rozdział 5. Obraz w częściach
(Nie)pewne granice obrazu /268
Pierwsze podzielone obrazy /272
Addytywność i prostokątne pole obrazowe /277
Addytywność i rozmycie granic pola obrazowego /291
Efekt rozbicia /306
Obraz na kilka ścian /308
Obraz jako sytuacja i proces /318
Rozdział 6. Wciąż o obrazie: rama i passe-partout. Pomiędzy parergonem i ergonem
Rama i passe-partout w centrum uwagi /322
Rama jako (par)ergon /335
Passe-partout jako (par)ergon /355
Tematyzowanie granic /357
Zakończenie? Proces (z-resztą) trwa
Otwieranie obrazu /361
A-resztowanie (nie)widzialnego /376
Ilustracje /395
Bibliografia /421
Spis ilustracji /445
Indeks osobowy /448
Summary. Opening a painting. De(con)struction of universal seeing mechanisms in non-representational easel painting of the 2nd half of the 20th century /460

Marta Smolińska