OPIS
Podczas oglądania wiosną 1920 r. wystawy obrazów przez, mającego 7 lat, S. Rolicza (w Burei, Rosja, Daleki Wschód): Boże mój! Co za cuda ujrzałem! Stanąłem jak wryty i dech mi zaparło z wrażenia. Od każdego obrazu trudno oczy oderwać. W pewnej chwili odczułem potężny ucisk w krtani i łzy napłynęły mi ze wzruszenia do oczu. Chciałem podzielić się z tatą spostrzeżeniami, ale mi to nie wyszło, bo zamiast słów – wyrwał się z piersi spazmatyczny szloch. Kiedy uspokoiłem się nieco, oświadczyłem tacie, wyrwanymi łkaniem słowami, że jak urosnę, też będę malarzem i będę malował również tak pięknie, jak tu na obrazach. Moja decyzja zapadła twardo i niewzruszenie.
Podczas występu orkiestry symfonicznej w Błagowieszczeńsku nad Amurem, w parku, w muszli koncertowej, w czerwcu 1920 r.: Nie jestem w stanie opisać uczuć, jakie przeżywałem w tamtych chwilach. Były one tak liczne, potężne, szybkie i zmienne, jak uderzenia serca i tętna krwi, zmie- niające się niuansami impulsów pod wpływem urzekającego przeżycia. Krtań miałem ściśniętą, a oczy pełne łez. Nie mogę również przypomnieć sobie melodii granego utworu. Była ona prześliczna, pełna czaru i romantycznej kantyleny. Było to dla mnie przeżycie wielkie i wstrząsające. Od tamtej chwili szarpią mną i targają dwie muzy.
Oba fragmenty z: S. Rolicz, W pogoni za muzami
SPIS TREŚCI
Wykaz skrótów / 11
Wstęp / 13
Uwagi edytorskie / 65
KRAJ MEGO DZIECIŃSTWA / 67
Rodzice / 69
Pierwsze lata życia. Wspomnienia z pogranicza jawy i snu. Incydent
z zapałkami / 73
Zawitaja. Osiedle. Powożenie furmanką. Karakany. Wizyta u znajomych. Bracia Stasia. W parowozowni i warsztacie kolejowym. Okienna solówka klarnecisty / 78
Specjały mamy. Z serii opowieści dziwnej treści. Gawęda ojca. Przygoda Stasia z monetą. Wizyta gości. Dreszczowiec / 84
Japończycy / 89
W Burei. Bureja i jej okolice / 93
Na jagodach z Agapiją. Kąpiel z dziewczynkami. Wyprawa w sopki / 96
U Japończyków. W ogródku. Kradzież ogórków / 98
Tata o janusowym obliczu. W parowozowni. Przejażdżka lokomotywą do Rajczichińska. Na zakupach w Bondariewce. Smaczna zupa szczawiowa / 100
W koszarach Japończyków. Eskapada drezyną / 103
Na wojennej ścieżce. Przygoda z pszczołami. Zabawy z dziećmi i braćmi / 105
Inwentarz żywy w maminym gospodarstwie. Kontakty z Chińczykami / 109
Wycieczka na jagody. Domowa lodówka. Ujeżdżanie „koni” – wieprzka, cieliczki. Kośba taty / 113
Gwałtowna ulewa. Tata w roli łucznika. W warsztacie kolejowym. U Chińczyków / 118
Zabawy podwórkowe. Kunszt łuczniczy Stasia. Zabawa z Agą. Chińczycy i ich akrobatyczne popisy oraz artystyczna oferta / 124
Osiołek. Zajęcia z dziadkiem i babcią / 127
Kolejna wizyta u Japończyków. Pierwszy papieros Stasia. Wizyta w ambulatorium. Produkcja „sierry”. Nieudana wyprawa na ryby / 131
Popisy szermiercze Japończyka. Piękne gejsze w barwnych kimonach. Pornograficzna książeczka. Na huśtawce. Tragiczny los byczka. Gęś zjedzona przez lokomotywę / 136
Kogucik. Tragedia jaskółek. Samobójstwo burunduka / 142
Jazda wojskowym transportem na jarmark. W szkole. Kąpiel podręczników w beczce z ługiem / 146
Mrozy. Biedni Japończycy. Stasiu ośmieszony przez kolegę. Pierwsza wódka Stasia Pożegnanie z Japończykami / 151
Nowa bolszewicka władza. Wystawa obrazów. Wycieczka do Błagowieszczańska Przygotowania do wyjazdu do Polski / 155
Prolog podróży do Polski. Znów w Zawitaja – w cerkwi. W szkole. Dwa morderstwa i śmierć siostry kolegi. Prawosławne święto Trzech Króli. Na targowisku / 164
Kilka przykrych wspomnień Stasia z Burei. Ostatnie przygotowania do wyjazdu / 169
PODRÓŻ DO POLSKI / 173
Deliberacje nad nieznanym językiem polski. Ekscytacja podróżą. Podniecające krajobrazy za oknem. Przystanki po drodze. Tygodniowa przerwa w Czycie / 175
Od Czyty razem w wagonie z polską rodziną. Obwarzanki dla cieśli oraz jego syna / 176
Rozerwanie składu pociągu. Nad Bajkałem. Za oknem zima / 179
Obwarzanki dla dziewczynek oraz chłopców na jednej ze stacji. Dwie opowieści grozy thrillery / 184
Z Moskwy przez Smoleńsk, Mińsk do Niegoriełoje przy granicy z Polską / 185
NA POLSKIEJ ZIEMI / 191
Baranowicze punkt etapowy i kwarantanna / 193
Przyjazd do Wilna. Punkt etapowy. Spacery po mieście / 195
W szpitalu. Znów w ponurym gmachu przy ulicy Sadowej / 200
Na swoim, mieszkanie na ulicy Orenburskiej. Nauka w szkole podstawowej / 202
Niezdany egzamin do liceum. Pobyt w Jaszunach. Stasio na liście przyjętych do elitarnego gimnazjum / 205
Gimnazjum i Liceum im. Króla Zygmunta Augusta. Nauka gry na skrzypcach / 209
Wakacje i przygody w Oszmianie, nowym miejscu pracy ojca / 212
W nowym mieszkaniu na Nowym Świecie w Wilnie. Braki w budżecie domowym / 216
Trzecia klasa licealna. Sztubacki psikus. Nauczyciele / 218
Głodowe posiłki w domu. Nowe buty. Radio kryształkowe. Marzenie R. Schumanna / 224
Dwóje z języka polskiego oraz matematyki. Wycieczka do wsi Rolicze. Jeszcze raz w trzeciej klasie. Nowi nauczyciele. Prefekt L. Chomsky. U salezjanów / 229
Na koloniach letnich w majątku „Łosza” na Oszmiańszczyźnie / 234
Czwarta klasa. Przyjazd babci. Stasio ze śniadaniem w szkole / 236
W nowym mieszkaniu. Rozczarowanie do salezjanów. Antysemicki wybryk kolegów / 239
Mutacja głosu, erotyczne sny, kryzys religijny. Najmilsze lekcje z rysunku, prac ręcznych i muzyki. Zauroczenie Oleńką K. / 242
Inne romanse. Występ na koncercie szkolnym. Intensywne ćwiczenia gry na skrzypcach. Zachwyt nad Poematem Z. Fibicha / 247
Kolonie letnie Opieki Rodzicielskiej w majątku Kazimierzowo. Podróż dokoła Polski / 253
Rozważania Stasia o przyszłości. Choroba mamy. Wakacje z Werą, kanadyjską kuzynką / 258
STUDIA – SPEŁNIENIE MARZEŃ / 263
Egzaminy na Wydziale Sztuk Pięknych / 265
Zajęcia na Wydziale. Prezentacja kolegów i koleżanek. / 267
Intensywne studia. Spotkanie z Oleńką K. Udział w imprezach muzycznych. Kłopoty z malarstwem. Draka w pracowni na Wydziale. Rozterki: muzyka czy plastyka na pierwszym planie. Pejzaż na terenie wojskowym / 277
Wystawa kwalifikacyjna prac. Kłopot z opłatą czesnego. Egzamin w Konserwatorium i pierwszy występ publiczny / 283
Rodzinne wakacje w Łopaciszkach / 286
Dookoła Polski po raz drugi. Konstrukcja aparatu fotograficznego. W pogoni za mamoną / 293
Randki z Chaną. Ostatki z Olą K. / 299
Kolejny rok studiów, kłopoty z uiszczeniem czesnego na obu uczelniach. Akt męski / 303
Opłatek oraz bal maskowy na Wydziale / 307
Jubileusz – dziesięć lat Konserwatorium. Kłopoty matki wyżywieniem rodziny. W klubie chałwojadów. Egzaminy końcowe drugiego roku studiów. Alkoholowy wyskok / 309
SŁUŻBA WOJSKOWA W KAWALERII / 317
Początki w koszarach. Z raportem u pułkownika / 319
Koń mądrzejszy od ułana. Niewczesne pobudki / 322
Zajęcia z końmi. Maskotki szwadronu. Służba w stajni / 326
„Rolicz, lewe ramię wyżej!” Sukcesy w szkoleniu / 330
„Randka” z baronem. U świetliczanek. Wizyta u lekarza / 332
Dyżury, warty nocne. Deficyt snu. Wykład o obrotach ciał niebieskich / 337
W drodze na poligon / 340
Na poligonie / 345
Jesienne manewry / 349
Kolejne ćwiczenia w terenie / 353
W koszarach. Drugi rok służby / 359
Do cywila / 362
W URZĘDZIE POCZTOWYM / 367
Poszukiwanie pracy / 369
Angaż na poczcie / 370
Czwartkowy wieczór muzyczny. Miłosne zauroczenie Zuzanką. Zaręczyny. Wizyta u rodziny narzeczonej / 375
Zdany egzamin maturalny. Udział w kursie dla praktykantów. Badania w poradni przedmałżeńskiej i innych. Ujemny odczyn B. Wassermanna / 378
Przypadkowe spotkanie z koleżanką studentką malarstwa. Posłuchanie u dziekana Zwolnienie z poczty. Zamieszkanie u kolegi Mikołaja / 380
POWRÓT NA STUDIA / 387
Obfite obiady w mensie. Zarobkowe zajęcia. Życie towarzyskie / 389
W pracowniach L. Sleńdzińskiego oraz B. Jamontta. Korekty z T. Niesiołowskim. Zajęcia z innymi profesorami / 389
W Konserwatorium Muzycznym. Zajęcia z grafiki. Zawieszenie studiów w Konserwatorium / 392
Kolokwia, egzaminy, zaliczenia na Wydziale. Duch mnicha na Wydziale. Karl Heinz Fenske / 396
Egzaminy końcowe / 400
Starcie z kolegą w pracowni rzeźby. Hymn Wydziału / 403
Kryzys w relacjach z narzeczoną. O celibacie artysty / 404
Coroczna wystawa na Wydziale. Podanie o stypendium ministerialne. W cukierni / 410
Wezwanie do wojska. U rodziców w Sarnach / 414
Wyjazd na ćwiczenia wojskowe do Suwałk / 417
Manewry na terenie Suwalszczyzny / 419
Areszt, podejrzenie o szpiegostwo / 423
Wakacyjny pobyt koło Nowogródka. Nad Świtezią. Muzykowanie i inne towarzyskie rozrywki / 425
Miłosne zapały Niny nad Świtezią. Białoruski chłop w salonie z prośbą. Mobilizacja / 431
WOJNA. WRZESIEŃ 1939 ROK / 439
Pożegnanie z matką, siostrą oraz Zuzą / 441
W koszarach w Suwałkach. Marsz do Wołkowyska / 443
W koszarach w Wołkowysku. Bombardowanie koszar. Bezskuteczne poszukiwanie gitary i skrzypiec w mieście / 448
Jazda na konnych wozach w kolumnie. Bombardowanie i ostrzeliwanie kolumny przez niemieckie samoloty. Po nalocie. Przegrany pojedynek polskiego samolotu z niemieckim / 454
Rolicz dokooptowany do spotkanego plutonu kawalerii. Ucieczka z połciem bekonu pod pachą. Szarża konnicy na niemieckie czołgi / 458
Spotkanie z oddziałem kawalerii. Znów na wozie w kolumnie / 462
Z powrotem na koniach bez karabinów. Kierunek Kalety – miejsce złożenia broni / 466
Decyzja o powrocie do Wilna. Wizyta u kapucynów w Przełomie. Dalsza droga do Grodna. Rozmowa z rosyjskimi żołnierzami. Ewakuacja do Wilna / 470
Od autora / 483
Bibliografia / 485
Spis ilustracji / 493
GRAFIKI STANISŁAWA ROLICZA / 499
Historia sztuki
Etnologia i kulturoznawstwo
Nauki pomocnicze historii
Sztuka
Sztuka
Sztuka
Sztuka
