O gnuśności. Studium lenistwa i jego kontekstów

Lenistwo to przywara, o której, zdaje się, już wszystko powiedziano. Ma swoje odpowiedniki zarówno w językach klasycznych, jak i współczesnych. Jest tradycyjnym motywem w sztuce, poezji i literaturze, a chrześcijańskiej refleksji moralnej towarzyszy od wieków jako jeden z siedmiu grzechów głównych. O nieróbstwie traktują więc bajki, przysłowia i powieści, ale także wierszyki dla dzieci. Łatwo zatem ulec złudzeniu, że teoretyczny problem lenistwa również jest już dawno definitywnie rozwiązany.  A może to tylko pozór? Czy na pewno jesteśmy świadomi bogactwa wszystkich kontekstów lenistwa? Czy trafnie rozpoznajemy złożoność i różnorodność jego odmian? Czy mamy pewność, że potrafimy je bez trudu odróżnić od pokrewnych mu melancholii, nudy czy depresji? I wreszcie, pytanie szczególnie dręczące etyków i moralistów, nie tylko tych leniwych: czy nieróbstwo zawsze jest przywarą, czy też może być też wartościowane pozytywnie? Zadanie gruntownego zbadania przedpola teoretycznego lenistwa dopiero się otwiera. Punktem wyjścia i niezwykle obiecującym tropem jest nieco zapoznana rodzima kategoria, wokół której zbudowana jest książka - gnuśność. Udajmy się zatem w drogę. Stąd do gnuśności.

Wprowadzenie. Stąd do gnuśności / 9

1. Gnuśność i metoda / 19
Lenistwo jako przywara / 21
Jak badać lenistwo? / 28
Punkt odniesienia: „mała etyka" / 29
Wielkie nadzieje: etyka cnót / 34
Sojusznik: etyka hermeneutyczna / 38
Cisi wspólnicy / 42
Morbus hermeneuticus? / 51

2. Krótka historia przywary lenistwa / 57
Lenistwo w kulturze antycznej / 60
Lenistwo jako grzech główny / 83
Lenistwo w etosie mieszczańskim / 100
Leniwe konteksty filozofii nowożytnej / 106

3. Portret rodzinny: cztery siostry. Szersze konteksty lenistwa / 123
Mnisze znużenie: acedia / 125
Czarna żółć: melancholia / 130
Czarne słońce: depresja / 159
Ennui: swojska nuda / 168
Cztery siostry a lenistwo / 177

4. Co zwie się gnuśnieniem? Poszukiwanie swoistości pojęcia / 183
Etymologia ‘lenistwa' i terminów pokrewnych / 186
Obłomowszyzna. Od gnuśności do skole / 189
Gnuśność a lenistwo / 200

5. Cechy lenistw różnych. Próba typologii rozumienia pojęcia / 213
Lenistwo a trzy typy zła / 217
Ujęcia negatywne a pozytywne / 222
Negatywne sposoby rozumienia lenistwa / 225
Pozytywne sposoby rozumienia lenistwa / 234
Rozwinięcie wątku lenistwa pasożytującego / 251

6. Współczesne formy gnuśności /259
Emancypacja gnuśności / 262
Triumfalny pochód gnuśności? / 270
Ograniczenia gnuśnej perspektywy / 278

7. Czy gnuśność jest zła? W stronę wartościowania lenistwa / 285
Rekonstrukcja kroków wywodu / 288
Rola etycznych rozważań o lenistwie. Uwagi ogólne / 290
Granice normatywności / 293
Czy gnuśność jest zła? Wybrane zagadnienia normatywne / 296

Dodatek / 307
Bibliografia / 317
Indeks osób / 345
Summary / 355

Marcin T. Zdrenka