Prestiż

"To, co zamierzam powiedzieć na temat prestiżu, będzie zarysem trzech problemów, zazwyczaj lekko zaniedbanych. Spróbuję je zaprezentować
nieco inaczej. Należy przede wszystkim postawić pytanie, czym jest prestiż, nazywany też poważaniem, szacunkiem, estymą, respektem, honorem, wreszcie statusem społecznym. Z jednej strony, jest wartością, którą daje się innym, a z drugiej - samemu się ją otrzymuje. Wzgląd na prestiż skłania ludzi do określonych zachowań, choć oczywiście nie wszystkim zależy na prestiżu w takim samym stopniu. Jego najważniejszym elementem jest hierarchia, której przyjrzymy się najdokładniej - "prestiż dzieli ludzi na tych mniej i bardziej znaczących; bardzo podobnie jak różnicują ludzi zamożność, poziom wykształcenia czy władzy, tyle tylko, że prestiż jest wyrazem świadomości, w odróżnieniu od obiektywnych wymiarów". Do tej encyklopedycznej definicji dodajmy, że to, co jest dlań charakterystyczne, dotyczy zdolności do syntetycznego ujmowania bardzo różnych aspektów oceny w jeden wymiar gradacji. Podlegają jej cechy osobiste, role i pozycje społeczne jednostek. Znaczenie prestiżu jest tym większe, im bardziej ludzie kierują się nim na co dzień w sytuacjach związanych z podejmowaniem ważnych decyzji. Na jego konsekwencje wpływające na kształt makrostruktur dość wcześnie zwrócił uwagę Max Weber, który zaliczył prestiż do jednej z trzech podstawowych płaszczyzn nierówności - oprócz zakresu władzy i podziałów klasowych utożsamianych z ekonomicznym statusem. Czy można mówić o niewielkim zaniedbaniu w sąsiedztwie takiego nazwiska? Powodem jest jednostronność dotychczasowych ustaleń. Koncentrują się one na prestiżu, który ma się z racji wykonywanego zawodu, stanowiska i innych elementów wynikających z globalnej pozycji społecznej; kwestia psychologicznych gratyfikacji otrzymywanych za osobiste atrybuty, jak i krótkotrwałych aktów wymiany prestiżu w określonych sytuacjach nie została natomiast należycie przedstawiona. Do tych spraw próbuję się w niniejszej publikacji ustosunkować, opierając się na wynikach własnych badań z 1998 r.".

Fragment Wprowadzenia

Wprowadzenie / 9

Rozdział 1. Czym jest prestiż? / 13
Aspekt syntezy i wymiany – dwie podstawowe własności / 13
Czym różni się prestiż od innych stosunków społecznych? /  21
Empiryczne ilustracje odmienności normy prestiżu od innych norm / 31
Autonomia na zmieniających się fundamentach / 38

Rozdział 2. Rodzaje i źródła prestiżu / 41
Prestiże: osobisty, pozycyjny, sytuacyjny i zinstytucjonalizowany / 41
Dwie ilustracje / 52
Monopol honoru w feudalizmie / 52
Pojedynek jako sprawa honorowa / 61
Sacrum: na jakie pytania socjologia nie odpowiedziała w kwestii praprzyczyn prestiżu? / 66

Rozdział 3. Społeczeństwa statusowe i społeczeństwa oparte na kontrakcie / 71
Zmiana u podstaw / 71
Zalety elityzmu / 74
Wielobarwność prestiżu, czyli postmodernizm / 77
Od społeczeństw statusowych do społeczeństw kontraktu / 83

Rozdział 4. Treść i siła norm prestiżu w polsce / 87
Kształt globalnej hierarchii / 88
Prestiż jako rekompensata / 91
Spadek zgodności ocen / 99
Przyczyny dezintegracji / 104
Giełdy prestiżu / 110
Przejściowa anomia i wzory ocen / 112

Rozdział 5. Jak w polsce ludzie definiują prestiż? / 115
Prestiż widziany przez rolnika, robotnika i inteligenta / 116
Wywiad z sołtysem / 117
Wywiad z robotnikiem / 124
Wywiad z inteligentem / 127
Definicje prestiżu / 131
Prestiż osobisty / 131
Konteksty dotyczące prestiżu osobistego / 138
Prestiż pozycji / 140
O tym się nie mówi – konwencjonalny prestiż / 142
Prestiż okazjonalny / 146
Syntetyczny wymiar – wielość kryteriów / 148

Rozdział 6. Subiektywna ważność prestiżu / 149
Prestiż a bogactwo, wykształcenie i władza / 150
Czy ludziom zależy na prestiżu? / 157
Pomniejszanie czyjegoś prestiżu / 162
Poczucie bycia lepszym lub gorszym / 166
Konkluzja dotycząca ważności prestiżu / 175

Rozdział 7. Funkcje prestiżu / 177
Kryteria prestiżu / 177
Właściwe pozycje / 177
Czynniki dostępu do pozycji / 179
Walory osobiste / 180
Hierarchia zasług / 183
Prestiż a potrzeby jednostek / 189

Zakończenie / 193
Bibliografia / 197
Summary / 203
Indeks osobowy / 207

Henryk Domański