"Eawase" in Early Modern Period Eawase. "Eawase" w okresie nowożytnym. Kinsei no eawase

Niniejsza monografia stanowi zarys niezwykle zawiłej problematyki, jaką jest zjawisko eawase w okresie nowożytnym. Eawase – spotkania, podczas których uczestnicy zestawiali i podziwiali ilustracje i malowidła, rywalizując o tytuł najlepszego – sięgają korzeniami dworskiej kultury wczesnego średniowiecza i były niewątpliwie najciekawszą formą podziwiania malarstwa, dając podstawę do dyskusji i wymiany poglądów na jego temat. Wraz z początkiem okresu Edo (1600-1868) eawase – w formie skonwencjonalizowanej dworskiej zabawy – zaczęło zanikać. W jej miejsce pojawiło się jednak wiele innych zabaw i spotkań, które w różnym stopniu charakteryzowały się już zmodyfikowaną formą. Wydaje się, że najważniejszą rolę w rozwoju i popularyzacji eawase odegrała zmiana techniki zabawy z porównywania ilustracji do ich zestawiania, ale już nie tylko ilustracji z ilustracją, ale także z innymi formami twórczości artystycznej. Odzwierciedleniem tego zjawiska była nie tylko mnogość wykształconych form eawase, ale niewątpliwie także świadomość dychotomiczności pojęcia eawase. Tę dychotomię e(kurabe)awase (porównywanie ilustracji) i e(kumi)awase (zestawianie ilustracji) widzimy szczególnie wyraźnie podczas analizy motywu eawase w literaturze.

Z autorskiego wprowadzenia

Książka Kinsei no eawase składa się z pięciu rozdziałów poprzedzonych częścią wstępną, zawierającą między innymi definicję i opis konktekstu kulturowego eawase, a także informację o stanie dotychczasowych badań na ten temat. Autor pojmując eawase jako zjawisko kulturowe, w kolejnych częściach pracy stworzył jego rozległą panoramę. Za początkowy punkt odniesienia przyjął interesujące wzmianki w Genji monogatari (Opowieść o księciu Genjim, XI wiek) autorstwa Murasaki Shikibu. Dalej śledzi rozwój turnieju w kolejnych epokach i charakteryzuje zmiany, jakie zachodzą wraz z upływem czasu. Najwięcej uwagi poświęca eawase w czasach nowożytnych.

W toku wywodu autor analizuje częstotliwość występowania i sposób traktowania zagadnienia eawase w różnego rodzaju tekstach, przygląda się wpływowi na różne aspekty kultury japońskiej (...) Zwraca uwagę wnikliwość, z jaką temat został potraktowany. Godny podkreślenia jest aspekt nowatorstwa (ani w Polsce, ani w Europie nie powstała jeszcze taka praca).

Z recenzji dr hab. Estery Żeromskiej, prof. UAM

Introduction

Preface / 17

What’s eawase? — Eawase and its research / 21

Term eawase, Researching eawase, Previous studies, Works on modern eawase, Objective, Methodology, Structure of the work

Chapter I Historical Outline of Medieval Eawase

1. Eawase’s Beginnings / 41

1.1 Eawase in „Genji Monogatari” / 42

Eawase in „Genji Monogatari” as a mirror of mid-Heian aristocrasy’s attitude toward painting, Meaning of eawase from the viewpoint of the male vs. the female, Eawase as a formal and ‘sophisticated’ playing art

1.2 Combination of poetry, art, and play / 58

Lady Reikenden Enshi poem-picture contest of the 26th day of the 4th month in the 5th year Eisho, „Eawase-tized” poetry contest: example of paper screen-pictures contest, Fan-[pictures] contest

2. From the Court to the Shogun’s Residence — Eawase inKamakura and Muromachi / 65

2.1 On the treshold of new times / 65

2.2 Eawase at aristocracy’s residences / 66

Magnificant event of the 1th year of Tenpuku, Eawase on the occasion of Emperor Kameyama’s entering his insei, Eawase at Takatsukasa kanpaku’s residency

2.3 Eawase at shoguns / 79

Minamoto no Sanetomo and the contest of old vs. young, Picture contests of Ashikaga shoguns

3. Medieval eawase in Early-Modern Japanese literature / 88

Chapter II Gatherings for Picture Exchanging inEdoPeriod

1. Calendar meetings / 117

1.1 Origin of the long and short months calenders / 118

1.2 From daishoreki to ‘eastern brocade pictures’ / 119

1.3 Contests of illustrated calendars / 123

Introduction to daishokai, Beginning of calendar associations (ren), Daishokai: arrangement, participants and its course, Calendar meetings and classical literature

1.4 Decline of „eawase” of the Meiwa years / 133

2. Votive card meetings / 135

2.1 Votive card and its ludicization / 136

2.2 Contest of nosatsu / 138

2.3 Votive cards and the spirit of eawase / 141

Chapter III From Culturing and Elegant Leisure Art to Humorous

Plays: Relations Between Haikai and Eawase

1. Haikai and haiga in the earlyEdo period / 150

2. „Haikai-eawase” / 152

3. Painting contest at Morikawa Kyoriku / 154

3.1 Nanga and literari (bunjin) ethos / 154

3.2 Unity of haikai and picture / 156

3.3 „Preface to the picture contest at Kyoriku’s school of painting” / 157

3.4 Educational function of eawase / 159

4. Humorous eawase / 161

4.1 Vulgarization of haikai and haiga during the Basho Revival movement / 162

4.2 Eawase as impromptu play (niwaka shuko) / 163

5. Comic forms of word play (zappai) and eawase / 165

5.1 Haiga and word puzzles (nazo) / 166

Polymorphy of haikai, (Kaikai eawase) „Oronokagami”, XVIII-century nazo and eawase

5.2 „Tobacco pouch in the entertainment house” and eawase / 170

5.3 On eawase „being zappai’s cousin” in „Twaddle about anything” / 172

5.4 The idea of unity of painting and poetry in word plays (ekuchiai) and small humorous talks (ebanashi) / 174

5.5 Votive illustrations on wooden plaques (ema) and eawase / 177

6. Furyu-eawase / 180

Chapter IV Various Meetings, Plays and Eawase’s Technique of Contesting

1. Popularized meetings / 189

1.1 Painting contests in townspeople’s houses / 190

1.2 Gatherings for caligraphy anf paintings (shogakai) / 192

Origin of shogakai, From the salon to commonness

2. Contests of comic pictures (kyogakai) / 196

3. Cards eawase / 200

3.1 ‘Cards for pictures matching’ (eawase-karuta) / 200

Cards and „covering shells” (kaioi), Eawase-karuta as a play object

3.2 Popularization of the cards eawase / 206

4. Sugita Genpaku’s orchid pavilion / 210

Chapter V Motif of Eawase in Popular Literature and Entertainment

1. „Love eawase” in „Dugout canoe of the modern Genji” / 221

1.1 Luxury and amusement: in pursuit of the beauty of court culture / 222

1.2 Background of the „unusual contest” / 224

1.3 Aplay in the spirit of sui / 227

1.4 Meaning of „Love eawase” / 232

2. Illustrated fans contest (ogieawase) in „The second month story” / 233

2.1 Event at Omura Residence / 234

2.2 Kochofugetsu: a sophisticated play / 238

2.3 Ogieawase and classical literature / 239

3. Picture-puzzles on fans — on eawase in „Futami Sand” / 242

4. Funny talks (otoshibanashi) and eawase / 245

5. On eawase in „Revenge of Ukiyo Matahei’s honour” / 247

5.1 Circumstances of the event arrangement / 247

5.2 Course of eawase / 252

6. Eawase as motif of the short lyric forms (yanagidaru) / 254

Conclusions / 263

Bibliography / 269

Editorial Note / 283

Summary in Japanese / 285

Summary in English / 289

Summary in Polish / 293

Index in Japanese / 297

Index of Terms, Places and Titles of Paintings / 313

Index of Literary Works / 319

Index of Names / 323

SPIS TREŚCI

Wstęp

Od autora / 17

Co to jest eawase? — Eawase i badania nad tym zjawiskiem / 21

Termin eawase, Badanie eawase, Dotychczasowe badania, Publikacje poświęcone nowożytnemu eawase, Cel badań, Metodologia, Struktura pracy

Rozdział I Zarys historii przednowożytnego eawase

1. Początki eawase / 41

1.1 Eawase w „Genji monogatari” / 42

Eawase w „Genji monogatari” jako zwierciadło stosunku arystokracji dworskiej środkowego okresu Heian wobec malarstwa, Znaczenie eawase z perspektywy opozycji męski vs. Żeński, Eawase jako formalna i ‘wytworna’ sztuka zabawy

1.2 Kontaminacja poezji, sztuki i zabawy / 58

Turniej ilustracji do wierszy zorganizowany dla Damy Reikeiden Enshi w 26. dniu 4. miesiąca 5. roku Eisho, „Z-eawase-zowany” turniej poetycki: przykład turnieju ilustracji na papierowych przepierzeniach shoji, Turniej [ilustracji na] papierze do wachlarzy

2. Z dworu do rezydencji shoguna — Eawase w okresach Kamakura i Muromachi / 65

2.1 Na progu nowych czasów / 65

2.2 Eawase w rezydencjach arystokratów / 66

Wielkie wydarzenie z 1. roku Tenpuku, Eawase z okazji rozpoczęcia „rządów z klasztoru” przez cesarza Kameyama, Eawase w rezydencji kanclerza Takatsukasa

2.3 Eawase u shogunów / 79

Minamoto no Sanetomo i pojedynek starzy vs. młodzi, Turnieje malarstwa shogunów Ashikaga

3. Średniowieczne eawase w literaturze nowożytnej / 88

Rozdział II Spotkania dla wymiany ilustracji w okresie Edo

1. Spotkania kalendarzowe / 117

1.1 Geneza kalendarzy długich i krótkich miesięcy / 118

1.2 Od daishoreki do ‘brokatowych obrazów ze wschodu’ / 119

1.3 „Turnieje” ilustrowanych kalendarzy / 123

Wprowadzenie do daishokai, Powstanie towarzystw (ren) kalendarzowych, Daishokai: ich organizatorzy, uczestnicy i przebieg, Spotkania kalendarzowe i klasyka

1.4 Zanik „eawase” z latMeiwa / 133

2. Spotkania wokół kartek wotywnych / 135

2.1 Kartki wotywne i ich ludyzacja / 136

2.2 „Konkursy” nosatsu / 138

2.3 Kartki wotywne a duch eawase / 141

Rozdział III Od kształcącej i eleganckiej sztuki spędzania wolnego czasu do śmiesznej zabawy, czyli o relacjach między różnymi formami haikai a eawase

1. Haikai i haiga na początku okresu Edo / 150

2. „Haikai-eawase” / 152

3. Turniej malarstwa u Morikawy Kyoriku / 154

3.1 Nanga i etos „literata” (bunjin) / 154

3.2 Jedność haikai i obrazu / 156

3.3 „Przedmowa do turnieju malarstwa w szkole Kyoriku / 157

3.4 Edukacyjna funkcja eawase / 159

4. Humorystyczne eawase / 161

4.1 Wulgaryzacja haikai a haiga w okresie odrodzenia stylu Basho / 162

4.2 Eawase jako zabawa impromtu (niwaka shuko) / 163

5. Zabawne formy gier słownych (zappai) i eawase / 165

5.1 Haiga i słowne zagadki (nazo) / 166

Polimorfizacja haikai, (Kaikai eawase) „Oronokagami”, XVIII-wieczne nazo a eawase

5.2 „Kapciuch w domu rozrywki” i eawase / 170

5.3 O eawase „będącym kuzynem zappai” w tekście „Paplanie o byle czym” / 172

5.4 Jedność obrazu i tekstu w grach słownych (ekuchiai) i komicznych pogadankach (ebanashi) / 174

5.5 Wotywne malowidła na drewnianych tablicach (ema) i eawase / 177

6. Furyu-eawase / 180

Rozdział IV Różne spotkania i zabawy a technika eawase

1. „Spospolicone” spotkania / 189

1.1 Turnieje malarskie w domach mieszczan / 190

1.2 Spotkania [wokół] kaligrafii i malarstwa (shogakai) / 192

Powstanie shogakai, Od salonowości do pospolitości

2. Turnieje zabawnych rysunków (kyogakai) / 196

3. Karciane eawase / 200

3.1 Droga do ‘kart do zestawiania ilustracji’ (eawase-karuta) / 200

Karty i „zakrywanie muszli” (kaioi), Eawase-karuta jako obiekt zabawy

3.2 Popularyzacja „karcianego” eawase / 206

4. Pawilon orchidei Sugity Genpaku / 210

Rozdział V Motyw eawase w literaturze i sztuce scenicznej

1. „Miłosne eawase” w „Czółnie współczesnego Genjiego” / 221

1.1 Luksus i rozrywka, czyli w pogoni za pięknem kultury dworskiej / 222

1.2 Tło „niezwyczajnego turnieju” / 224

1.3 Zabawa w duchu sui / 227

1.4 Znaczenie „Miłosnego eawase” / 232

2. Turniej ilustrowanych wachlarzy (ogieawase) w „Lutowej opowieści” / 233

2.1 Charakter zabawy w Rezydencji Omura / 234

2.2 Kochofugetsu, czyli wytworna zabawa / 238

2.3 Ogieawase a literatura klasyczna / 239

3. Malowidła-rebusy na wachlarzach, czyli o eawase w „Piasku z Futami” / 242

4. Zabawne historyjki (otoshibanashi) a eawase / 245

5. O eawase w „Pomszczeniu honoru Ukiyo Matahei’a” / 247

5.1 Okoliczności zorganizowania zabawy / 247

5.2 Przebieg eawase / 252

6. Eawase jako motyw krótkich form lirycznych (yanagidaru) / 254

Podsumowanie / 263

Bibliografia / 269

Nota edytorska / 283

Streszczenie w j. japońskim / 285

Streszczenie w j. angielskim / 289

Streszczenie w j. polskim / 292

Indeks w zapisie japońskim / 297

Indeks rzeczowy / 313

Indeks tytułów utworów / 319

Indeks nazwisk / 323

Adam Bednarczyk