Poczucie piękna. Zarys teorii estetycznej

Wydane w roku 1896 Poczucie piękna jest pierwszą książką George'a Santayany, urodzonego w Hiszpanii amerykańskiego filozofa i literata. Praca ta, powstała na podstawie jego wykładów na Uniwersytecie Harvarda, zawiera prezentację najważniejszych problemów teorii piękna. Santayana omawia w niej i poddaje krytyce najważniejsze idee tradycyjnej estetyki, takie jak estetyczna bezinteresowność czy powszechność sądów smaku, antycypując przy tym zjawiska, które przyniesie dwudziesty wiek, takie jak dehumanizacja sztuki czy wieszczony niekiedy kryzys estetyki w ogóle. Sprzeciwiając się takim tendencjom, Santayana wskazuje na fundamentalną rolę, jaką przeżycie piękna pełni w życiu każdego człowieka.

Poczucie piękna, pierwsza wydana po polsku praca Santayany, jest także przykładem jego talentu literackiego - to napisany lekkim piórem, precyzyjnie obmyślany wykład, który stanowi dobre wprowadzenie do estetyki filozoficznej.

Przekład, wstęp i opracowanie: Adam Grzeliński i Krzysztof Wawrzonkowski

Wstęp tłumaczy  / 7
Przedmowa  / 25
Wprowadzenie  / 27

Część I. Natura piękna
1. Filozofia piękna jest teorią wartości  / 39
2. Preferencje są ostatecznie nieracjonalne  / 42
3. Przeciwstawienie wartości moralnych i estetycznych  / 47
4. Praca i zabawa  / 49
5. Wszystkie wartości są w pewnym sensie estetyczne  / 51
6. Estetyczne uświęcenie zasad ogólnych  / 53
7. Estetyczna i fizyczna przyjemność  / 57
8. Differentia przyjemności estetycznej nie jest jej bezinteresowność  / 59
9. Differentia przyjemności estetycznej nie leży w jej powszechności  / 62
10. Differentia przyjemności estetycznej: jej obiektywizacja  / 65
11. Definicja piękna  / 69

Część II. Materiał piękna
12. Na poczucie piękna mogą się składać wszystkie funkcje umysłowe  / 73
13. Rola uczucia miłości  / 76
14. Instynkty społeczne i ich estetyczne znaczenie  / 80
15. Niższe zmysły  / 83
16. Dźwięk  / 86
17. Kolor  / 89
18. Podsumowanie  / 92

Część III. Forma
19. Istnieje piękno formy  / 99
20. Fizjologia postrzegania formy  / 102
21. Wartość kształtów geometrycznych  / 105
22. Symetria  / 107
23. Forma jednością różnorodności  / 111
24. Wielość w jednorodności  / 112
25. Przykład gwiazd  / 115
26. Braki samej wielości  / 121
27. Estetyka demokracji  / 124
28. Wartości typów estetycznych oraz przykładów  / 126
29. Pochodzenie typów estetycznych  / 129
30. Średnia zmodyfikowana w stronę brzydoty  / 134
31. Czy wszystkie rzeczy są piękne?  / 138
32. Nieokreślona struktura i jej efekty estetyczne  / 142
33. Przykład krajobrazu  / 144
34. Rozszerzenie o przedmioty, których zwykle nie traktuje się w sposób estetyczny  / 149
35. Dalsze niebezpieczeństwa nieokreśloności  / 153
36. Iluzja nieskończonej perfekcji  / 156
37. Organiczna przyroda źródłem postrzeganych form; przykład rzeźbiarstwa  / 161
38. Użyteczność zasadą organizacji w przyrodzie  / 164
39. Stosunek użyteczności do piękna  / 166
40. Użyteczność zasadą organizacji w sztukach  / 169
41. Forma a przypadkowy ornament  / 171
42. Forma słów  / 175
43. Forma syntaktyczna  / 178
44. Forma literacka. Fabuła  / 181
45. Charakter jako forma estetyczna  / 183
46. Postaci idealne  / 187
47. Wyobraźnia religijna  / 192

Część IV. Ekspresja
48. Definicja ekspresji  / 197
49. Proces kojarzeniowy  / 202
50. Rodzaje wartości drugiego elementu  / 205
51. Wartość estetyczna drugiego elementu  / 209
52. Wartość praktyczna drugiego elementu  / 211
53. Koszt jako element efektu estetycznego  / 214
54. Ekspresja porządku i stosowności  / 216
55. Władza moralności nad estetyką  / 220
56. Negatywne wartości drugiego elementu  / 223
57. Wpływ pierwszego elementu na dający przyjemność wyraz zła  / 227
58. Mieszanina pozostałych rodzajów ekspresji, w tym prawdy  / 229
59. Uwolnienie jaźni  / 234
60. Wzniosłość niezależna od ekspresji zła  / 239
61. Komizm  / 244
62. Dowcip  / 248
63. Humor  / 251
64. Groteska  / 254
65. Możliwość całkowitej doskonałości  / 256
66. Stałość ideału  / 260
67. Konkluzja  / 263

George Santayana