Przypadek. Kategoria egzystencjalna i artystyczna w literaturze i filmie

W XX-wiecznej sztuce przypadek niejednokrotnie stawał się zarówno zasadą tworzenia, jak i ważnym tematem – podlegał artystycznemu namysłowi. Oba te wątki – w myśl podtytułu – w książce się przenikają, a u jej podstaw leży szeroko pojęta interdyscyplinarność, w ramach której łączą się trzy perspektywy badawcze: filozoficzna, literaturoznawcza i filmoznawcza. W kręgu zainteresowań autora sytuują się wybrane wątki filozoficzne (od Leibniza po Marquarda), twórczość literacka (Auster, Barańczak, Breton, Camus, Fink, Gombrowicz, Kundera, Lem, Mallarmé, Podsiadło, Szymborska) oraz filmowa (Antonioni, Kieślowski, Ramis, Tykwer, Zanussi).

Przypadek, uznawany za jedną z podstawowych kategorii ontologii i epistemologii, od dawna domagał się także literaturoznawczego i filmoznawczego opracowania. Biorąc pod uwagę rozwój chociażby sztuki filmowej ostatniej dekady (w zakresie rozwiązań formalnych oraz zainteresowań samym tematem przypadku) – przy okazji drugiego wydania książki można się jeszcze mocniej pod tym wyjściowym dążeniem podpisać.

Wykaz skrótów / 9
Wstęp / 11

Rozdział 1. Prolegomena do „filozofii przypadku” / 21
Wprowadzenie / 21
„Apologia przypadkowości” jako projekt egzystencjalny (Odo Marquard) / 28
Teodycea Gottfrieda Wilhelma Leibniza – kluczowa tradycja filozoficzna / 40
„Filozofia przypadku” wobec teorii interpretacji (Stanisław Lem) / 50
Przypadek jako kategoria egzystencjalna i artystyczna / 67

Rozdział 2. Poezja i filozofia / 75
Od Platona do Derridy / 76
Przypadek i „filozoficzne samobójstwo” (Stéphane Mallarmé) / 88
Przypadek surrealistyczny – między literaturą a filozofią / 96
Przypadek i miłość – temat w poezji / 115
Wszelki przypadek (Wisława Szymborska) / 124

Rozdział 3. Przypadek w sztuce powieści /143
Od Platona do Ricoeura / 144
Przypadek w mitologii. Mit o Edypie / 150
Egzystencjalizm, czyli „uspokajający bezład przypadku” / 161
Fikcja i rzeczywistość (Paul Auster) / 170
Metafizyka powieści kryminalnej (Gombrowicz, Lem, Auster) / 188
Mądrość powieści – mądrość filozofii (Kundera, Rorty, Marquard) / 208
Zdarzenie i wydarzenie / 225

Rozdział 4. Film i „filozofia przypadku” / 253
Od Platona do Deleuze’a / 255
Sfery przypadkowości w filmie / 265
Przypadek i tajemnica (Michelangelo Antonioni) / 273
Ironia losu (w sztukach fabularnych) / 282
Gra w przypadek (komedia romantyczna) / 297
Przypadek w filmowej teorii światów możliwych / 308
Ten sam i inny. Tożsamość bohatera – widza – filmu (Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego) / 340

Zakończenie / 355
Bibliografia podmiotowa / 367
Filmografia / 371
Bibliografia przedmiotowa / 373
Summary / 399
Indeks osobowy / 407

Rafał Koschany