Z Roksolanii. Opowiadania, eseje, reportaże, publicystyka, warianty, fragmenty (1935–1975)

Zebrał, opracował i notą edytorską opatrzył – Aleksander Madyda

Zygmunt Haupt (1907–1975) określany jest dziś mianem „kto wie czy nie ostatniej z »wykopaliskowych« wielkości polskiej literatury emigracyjnej” (Bogumiła Kaniewska, Anna Legeżyńska, Piotr Śliwiński, Literatura polska XX wieku, Poznań 2005, s. 121) oraz „jednego z najbardziej tajemniczych i oryginalnych polskich prozaików XX wieku” (Tomasz Mizerkiewicza w recenzji wydawniczej). Zbiór Z Roksolanii gromadzi takie teksty Haupta, które, choć nie należą do głównego nurtu twórczości autora Pierścienia z papieru, to jednak w istotny sposób poszerzają i wzbogacają jego wizerunek. W porównaniu do pierwszego wydania (Księgarnia Studencka, Toruń 2009) niniejsza edycja jest bogatsza o osiem nowych fragmentów wyjętych z archiwum pisarza oraz o jedenaście nie znanych tekstów odnalezionych po 2009 roku w prasie międzywojennej; ma także zmienioną kompozycję oraz eliminuje popełnione wcześniej błędy tekstologiczne. Jak pisze jej recenzent: „Pokazuje ona Haupta jako autora mocno zanurzonego w popkulturę nowoczesności i wydobywa go z dotychczasowych ustaleń hauptologicznych, wedle których był on niemal wyłącznie pisarzem tzw. wysokiego modernizmu. Gra z gazetowym formatem i standardem wypowiedzi, upodobanie dla gustów masowego odbiorcy, fascynacja wizualną oraz aktywistyczną stroną nowoczesności powodują, że znalezione przez Madydę teksty znacznie zmienią kierunki badań nad tą twórczością. […] Bez wątpienia przedstawione do zrecenzowania Z Roksolanii nie stanowi typowego drugiego wydania […]. W przygotowanej przez Aleksandra Madydę edycji […] zdecydowanie dominuje mile zaskakujące przekonanie, że obcujemy w wydaniem pokazującym nowego, zmienionego Zygmunta Haupta”.

I. Opowiadania

Cel 11
Nowy Jork +70o 17
Admirał Gaspar Hojeda 21
Pan Pickwick i dzieci. (A la maniere Charles Dickens) 24
List z Arktydy 30
Paralela ironiczna 33
Hansomcab 37
Sprawa Wilsona. Biuletyn z gór 44
Wspomnienie o baterii motorowej 49
Zołota hramota 55

II. Eseistyka i reportaż

Symbolika kwiatów 69
Curling w St-Moritz 72
Za rzeką Tweed leży Szkocja 75
Polo – sport high life’u 80
Rodeo – święto kowboja 82
Muzeum wojny w Paryżu 85
Szkocki pułk Argyll and Sutherland 89
Panowie! Zaczynamy! 92
Radio Alameda wzywa PBY na Pacyfiku! 95
Wojsko Stanisława Augusta 99
Ptaki albo „Zanim zaczną schodzić się goście, przetańczmy jeszcze raz menueta…” 103
Inwokacja do powiatu latyczowskiego 116
Tam, gdzie rosną poziomki – i gdzie pieprz rośnie… 124
Dzisiaj, przedwczoraj, wczoraj, jutro 131
Z Roksolanii 138

III. Krytyka i publicystyka literacka

Epilog. (Druga strona medalu w relacji uczestników) 147
„Biosfera sztuki”. (Próba przykładu) 149
O poezji outsidera 153
Recital poetów lwowskich 155
Gospoda pod Świętym Jerzym. (Album karykatur Stanisława Wołkowickiego) 158
„Wierchy”. Rocznik XV 160
Dwie recenzje 162
Pisarz polski osiedlający się w Nowym Świecie. Odpowiedź na ankietę „The Pacific Spectator” 165
[Wersja pierwsza] 165
[Wersja druga] 169
Jak się uczyli współcześni pisarze polscy. Odpowiedź na ankietę „Wiadomości” 171
„The little magazine” 175
[MÓWI WASZYNGTON! SŁYSZYCIE GŁOS AMERYKI…] 180
Henry James 183
James Agee 188
Pisarze emigracyjni a literatura krajowa. Odpowiedź na ankietę „Wiadomości” 190
Robert Frost 192
Kartoteka 194

IV. Publicystyka społeczno-kulturalna

„Bateria śmierci” 1. Pułku Artylerii Motorowej. W święto pułku 201
Święto 16. Dywizjonu Artylerii Motorowej 204
Święto 16. Dywizjonu Artylerii Motorowej. (Audycja na dzień 21 września 1941) 206
Stalin o językoznawstwie 209
Symbol i kamień 214
Narodowa Świątynia ku czci Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie. [Audycja radiowa] 214
Paderewski 219
Fundacja Kościuszkowska 223
Kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej w Waszyngtonie 230
Polskie ziarno, niwa amerykańska. Zjazd naukowców polskiego pochodzenia w Nowym Jorku 232
Jan kardynał Król, arcybiskup Filadelfii 242

V. Warianty

Kapitan Blood. [Wersja druga] 249
Stacja Zielona 260
Zabawa w „zielone”. [Wersja pierwsza] 273
Symbol i kamień. Narodowa Świątynia Niepokalanego Poczęcia w Waszyngtonie 277
Paderewski. [Wersja drukowana] 282
Fundacja Kościuszkowska i jej słownik 286
Ziarno polskie, niwa amerykańska. Zjazd naukowców polskiego pochodzenia w Nowym Jorku 293

VI. Fragmenty

[W niewypowiedziany zimny ciemny zimowy ranek…] 305
[Od internatu ks. ks. Zmartwychwstańców…] 309
[Wersja pierwsza] 309
[Wersja druga] 312
[Leżałem jeszcze w łóżku…] 319
[Było wtedy gorące lato…] 322
[Dlatego też wielu rzeczy nie mogłem zrozumieć…] 327
[Poligon leżał pomiędzy Bugiem i Muchawcem…] 332
[Ten stojący okrąg nie był milczący…] 337
[Kiedyś, w krótki czas potem, wracałem z miasta do koszar…] 339
[Było to rano w Rachov…] 341
[W przeddzień naszej wyprawy było Sylwestra…] 346
[Ale praktyka, praktyka, jak to wyglądało praktycznie?...] 350

Nota edytorska 353

Zygmunt Haupt