Cel uświęca środki, czyli Niccolò Machiavellego rozważania o władzy

Traktaty Niccolò Machiavellego to lektura obowiązkowa dla wszystkich pragnących merytorycznie debatować o państwie i prawie oraz mechanizmach funkcjonowania polityki, jak również dla tych, którzy chcą podjąć się działalności politycznej i odnieść sukces. To właśnie Florentyńczyk znany jest przede wszystkim z rad, jak zdobyć i utrzymać władzę. Wprawdzie zostały one sformułowane przed wiekami, jednak wiele z nich okazuje się zaskakująco aktualnych. Nie cofał się on też przed formułowaniem kontrowersyjnych wniosków, co do dziś dnia wywołuje w czytelnikach wiele emocji. Pomimo bogatej literatury naukowej dotyczącej tego myśliciela, do tej pory brak było monografii, która przybliżałaby kluczowe dla jego rozważań pojęcie władzy, biorąc pod uwagę jej cele i środki. To Machiavelli spopularyzował zasadę „cel uświęca środki” i zalecał jej stosowanie w świecie politycznym. Postulując postrzeganie rzeczywistości taką, jaka ona jest, także władzę należy rozpatrywać pod kątem jej realnych celów oraz środków, które zapewniają jej istnienie. Niniejsza książka uzupełnia tę lukę w dyskursie naukowym. Jej celem nie jest tylko przedstawienie projektów ustrojowych Florentyńczyka, ale przede wszystkim uchwycenie samej istoty i przejawów władzy. „Cel uświęca środki, czyli Niccolò Machiavellego rozważania o władzy” pokazuje w nowym świetle rozważania autora Księcia i mam nadzieję sprowokuje ona każdego czytelnika do własnych przemyśleń na temat państwa, prawa oraz zasad rządzących światem politycznym.

Wstęp / 9

1. Władza jako kategoria doktryn polityczno-prawnych oraz o zasadności podjęcia tego tematu w kontekście twórczości Machiavellego / 10
2. Uwagi terminologiczne i struktura pracy / 16

Wprowadzenie. Debaty naukowe o pojęciu i teoriach władzy/ 23
1. Władza jako stosunek społeczny (aspekt normatywny i realny oraz władza jako stosunek społeczny asymetryczny, symetryczny, nieczytelny bądź władza „sama w sobie”) / 25
2. Władza jako zdolność – decyzjonizm oraz władza jako uprawnienie – legalizm / 31
3. Przykładowe teorie władzy / 32
4. Władza: aspekt represyjny i aspekt produkcyjny oraz problematyka relacji władzy i wolności / 34
5. Rodzaje władzy i cechy władzy państwowej / 36
6. Władza a rządzenie oraz środki władzy i środki rządzenia / 39
7. Podsumowanie / 43

Część I. Władza jako cel
1. Państwo / 47
1.1. Pojęcie „państwa”: geneza oraz pytanie, czy państwo ma charakter prywatny, czy publiczny / 48
1.2. Geneza państwa / 58
1.3. Cel i istota państwa / 61
1.4. Organizacja państwa – ustroje / 68
1.5. Racja stanu / 71
2. Bezpieczeństwo i pomyślność Florencji / 76
2.1. Bezpieczeństwo wewnętrzne: ustanowienie ustroju mieszanego i jego filary / 77
2.1.1. Ustrój mieszany jako mechanizm równoważenia konfliktów społecznych / 79
2.1.2. Mądrość obywateli – egalitaryzm i rola wybitnych jednostek (virtuoso). Relacja państwo – jednostka / 93
2.1.3. Wolność / 108
2.1.4. Praworządność / 126
2.1.5. Moralni obywatele / 138
2.1.6. Religijność / 170
2.1.7. Czasowi dyktatorzy. Problem świata politycznego: debaty vs szybkie decyzje / 182
2.2. Bezpieczeństwo zewnętrzne / 185
2.2.1. Ekspansja / 188
2.2.2. Cel ekspansji: zjednoczenie Italii (patriotyzm i zarys koncepcji narodu) / 192
2.2.3. Armia obywatelska / 200
3. Podsumowanie / 206

Część II. Środki władzy
1. Wstęp, czyli rady dla księcia i polityków / 215
2. Realizm polityczny/ 221
2.1. Natura człowieka / 224
2.2. Diagnoza rzeczywistości: Fortuna i occasione / 232
2.3. Empiryzm / 239
2.4. Historia jako źródło poznania i narzędzie władzy / 241
2.5. Historiozofia / 245
2.6. Necessitá: sytuacja Florencji. Książę oraz sposoby zdobycia władzy / 252
2.7. Metoda formułowania wniosków / 265
2.8. Realizm polityczny – podsumowanie / 270
3. Makiaweliczna osobowość/ 275
3.1. Virtuoso – virtu grande, czyli wyjątkowość / 275
3.2. Skuteczność, czyli cel uświęca środki oraz konsekwencja w działaniach / 280
3.3. Natura ludzka i zwierzęca (lew i lis) / 282
3.4. Umiejętność dostosowania się do okoliczności – autokreacjonizm / 286
3.5. Umiejętności przywódcze i zuchwałość / 288
3.6. Odporność na pochlebstwa i umiejętność doboru doradców / 291
3.7. Osobowość makiaweliczna według psychologii społecznej i innych dziedzin nauk / 292
4. „Nie być w nienawiści u ludu” / 295
5. Przemoc / 297
6. Kłamstwa i wizerunek / 302
7. Powinność jako narzędzie władzy: wychowanie, moralność, religia, instytucje / 314
8. Intrygi i spiski / 318
9. Pieniądze / 320
10. Rady dotyczące utrzymania władzy w księstwach dziedzicznych i nowych / 323
11. Zabić księcia, czyli o ulotności władzy / 326
12. Podsumowanie / 329
Wykaz skrótów oraz wydań pism Machiavellego / 349
Bibliografia / 351

makiawel

Przegląd Polityczny

Marta Baranowska