Pomiędzy czystym prawem a ideą polityczną. Pojęcie konstytucji w doktrynach Hansa Kelsena i Johna Rawlsa

Przemiany społeczno-ekonomiczne, kryzysy polityczne, zmiany w kulturze, nauce i technice mogą postawić prawnika oraz „zwykłego” obywatela nie tylko przed koniecznością odpowiedzi na pytanie, „co jest zgodne z konstytucją?”, ale również przed kwestią, „czym jest sama konstytucja?”.Prezentowana monografia poświęcona jest dwóm teoriom konstytucji, których analiza pozwala uwydatnić dwa aspekty jej pojęcia. Konstytucja bowiem z jednej strony stanowi tzw. prawo wyższe, a z drugiej realizuje określoną ideę polityczną. Rozważania zawarte w niniejszej książce rozpoczynają od analizy odpowiedzi Immanuela Kanta na pytanie, w jaki sposób w pojęciu konstytucji łączą się kwestie jej prawnej ważności oraz normatywnej słuszności. Następnie autor przechodzi do zbadania dwóch teorii, które wyrastają z Kantowskiej filozofii: czystej teorii prawa Hansa Kelsena i liberalizmu politycznego Johna Rawlsa. Pierwsza jest nastawiona na deskrypcję norm pozytywnych. Druga formułuje idee o charakterze normatywnym. Pierwsza chce opisywać, druga wyznaczać ustrojowe maximum, do którego powinniśmy zmierzać. W obydwu teoriach konstytucja zajmuje szczególne miejsce. Zawarta w niniejszej monografii ich interpretacja podporządkowana jest zagadnieniu istoty demokratycznej konstytucji, która w formie prawa wyższego wyraża demokratyczną treść. Na ich podstawie następuje próba odpowiedzi na pytanie o naturę demokratycznej konstytucji.

Wstęp / 7

I. Konstytucjonalizm i idea konstytucji czystej republiki Immanuela Kanta / 15
1. Pojęcie nowoczesnego konstytucjonalizmu / 16
2. Prymat prawa czy demokracji? / 22
3. Kantowskie pojęcie konstytucji / 32
4. Konstytucja jako respublica noumenon i respublica phaenomenon – wnioski / 42

II. Konstytucja jako prawniczy typ idealny – pojęcie konstytucji w świetle teorii Hansa Kelsena / 53
1. Prawo jako porządek dynamiczny / 54
2. Prawno-logiczne pojęcie konstytucji i normatywistyczna zasada legitymizacji / 68
3. Konstytucja w znaczeniu prawno-pozytywnym / 91
4. Pojęcie konstytucji jako typ idealny – wnioski / 103

III. Konstytucja jako polityczna idea regulatywna – pojęcie konstytucji w świetle teorii Johna Rawlsa / 113
1. Liberalna koncepcja podstawy demokratycznego ustroju / 114
2. Idea częściowego konsensu jako aksjologiczna podstawa porządku konstytucyjnego / 129
3. Istotne elementy konstytucji i liberalna zasada legitymizacji / 149
4. Pojęcie konstytucji jako idea regulatywna – wnioski / 170

IV. Preskryptywne pojęcie demokratycznej konstytucji / 181
1. Preskryptywne i deskryptywne pojęcie konstytucji / 182
2. Proceduralna teoria demokracji Hansa Kelsena / 189
3. Teoria demokracji deliberatywnej Johna Rawlsa / 211
4. Preskryptywny charakter demokratycznej konstytucji – wnioski / 230

Zakończenie / 239
Bibliografia / 245
Summary / 259

Wojciech Włoch