Doświadczenie i rozum. Empiryzm Johna Locke'a

Opisywana w Rozważaniach dotyczących rozumu ludzkiego Johna Locke’a (1634–1704) rozumność wznosi się od indywidualnych doświadczeń do rozumu pojmowanego nie tylko jako predyspozycja pojedynczych ludzi, ale jako wyznacznik ludzkiej natury, gwarantujący obiektywność wiedzy, bezstronność kodeksów moralnych, wyznaczone rozumem granice tego, co można wiedzieć w kwestiach religijnych. Różnica pomiędzy rozumnością a bezrozumnością okazuje się jednak nieostra. Rozumność jest stopniowalna, a jej obrzeża zamieszkują nie tylko dzieci, których rozum ma się dopiero rozwinąć, ale także idioci, szaleńcy i dzicy. Przedmiotem niniejszej monografii jest analiza przedstawionej przez Locke’a historii ludzkiego rozumu, jego wyłanianie się, rozkwit i spełnienie w powszechnie dostępnej wiedzy oraz w kwestiach praktycznych – doktrynie politycznej, etyce i religii.

Wykaz skrótów / 9

Rozdział pierwszy. W poszukiwaniu metody / 13
Wprowadzenie / 13
Medycyna i doświadczenie / 20
Robert Boyle – filozofia mechaniczna i eksperymenty / 27
Thomas Sydenham – doświadczenie kliniczne, opis i klasyfikacja chorób / 33
Wczesne teksty medyczne Locke’a / 40
Historie i historia: literatura podróżnicza, relacje i ryciny / 57
The Royal Society of London / 64
Francis Bacon i Robert Boyle. Od historii naturalnej ku filozofii natury i z powrotem / 70
Jeszcze raz o Boyle’u – korpuskuły i hipotezy / 78
Isaac Newton i nowa koncepcja przyrody / 89
„Prosta historyczna metoda” / 95

Rozdział drugi. Tabula rasa / 105
Wprowadzenie / 105
Pytanie o źródło wiedzy o prawie natury – wczesne Questions Concerning the Law of Nature oraz szkice Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego / 107
Nabyty charakter wiedzy i historia naturalna rozumu ludzkiego / 124
Pierwsza księga Rozważań dotyczących rozumu ludzkiego: krytyka natywizmu i przedstawienie założeń projektu filozoficznego Locke’a / 130

Rozdział trzeci. Doświadczenie / 147
Pojęcie idei / 149
Porządek doświadczenia / 159
Idea: impresja – obraz – pojęcie / 163
Klasyfikacja idei / 168
Podział idei ze względu na pochodzenie (idee zmysłowe i refleksyjne, proste i złożone) / 170
Refleksja / 173
Podział idei ze względu na stosunek do rzeczywistości pozaumysłowej – idee substancji, modi i stosunków / 185
Rozróżnienie idei ze względu na ich udział w poznaniu / 194
Podsumowanie / 199

Rozdział czwarty. Idee, język i poznanie / 203
Wprowadzenie / 204
O rzucaniu słów na wiatr / 207
Naturalna historia języka / 219
Potrzeba definiowania / 229
Język i to, do czego się on odnosi / 232
O poprawianiu języka / 237

Rozdział piąty. Wiedza / 247
Od prywatnego doświadczenia do wiedzy / 249
Dwa szczególne przypadki wiedzy pewnej – matematyka i moralność / 264
Gdzie kończy się wiedza / 279
Podsumowanie / 298

Rozdział szósty. Człowiek i świat / 303
Nasza wiedza o istnieniu ciał / 305
Problem jakości pierwotnych ciał / 318
Nasza wiedza o Bogu / 341
„Ja” i kwestia tożsamości osobowej / 346
Metafizyczne uzasadnienie wiedzy / 369

Rozdział siódmy. Ludzki rozum i sprawy praktyczne / 383
Rozum wyłania się z mroku / 386
Etyka / 402
Ludzka społeczność i prawo / 414
Doświadczenie, rozum i religijne powołanie człowieka / 438
Racjonalność i uzasadnienie religii / 449

Zakończenie / 471
Bibliografia / 479

Adam Grzeliński