Biskup Jakub z Kurdwanowa herbu Syrokomla (ok. 1350–1425)

Biskup Jakub Kurdwanowski jako rządca diecezji płockiej okazał się wyjątkowo utalentowanym prawodawcą, gorliwym pasterzem i administratorem, opierając się w wielu ważnych decyzjach na radzie lub zgodzie kapituły katedralnej, a także jego najbliższych współpracowników. Potrafił jednak działać też wbrew woli wpływowych członków kapituły, co najwyraźniej ujawniło się w wydarzeniach z sierpnia i września 1420 r. Jego zdecydowany i zakrojony na szeroką skalą program reformy Kościoła płockiego nie zawsze trafiał na podatny grunt. Bliskie związki przedstawicieli elity kościelnej z urzędnikami mazowieckimi tworzącymi ówczesną elitę polityczną niemal całkowicie sparaliżowały jego działalność w diecezji w ostatnich latach jego rządów. Dlatego słuszny wydaje się wniosek, że na polu polityki personalnej w diecezji biskup Jakub poniósł swoją największą klęskę. Natomiast w wymiarze Kościoła polskiego i Kościoła powszechnego zapisał się on przede wszystkim jako jeden ze zwolenników reformy Kościoła, aktywny uczestnik soboru w Konstancji, synodów prowincjonalnych i wielu sądów arbitrażowych. Dzięki rozwiniętej współpracy ze Stolicą Apostolską jako jedyny z biskupów płockich późnego średniowiecza (przed wcieleniem księstwa płockiego do Korony) miał możliwość awansowania na stolicę biskupią we Włocławku, czego jednak nie uczynił, pozostając wiernym królowi. Jako polityk ustępował innym członkom polskiego episkopatu, ale należał za to do grona jednych z najbardziej zaangażowanych w służbę monarchii dyplomatów króla Władysława Jagiełły. Właśnie owa bliskość polityczna z królem znacznie osłabiała jego pozycję polityczną w lokalnych układach na Mazowszu, gdzie ciągle dominującą rolę odgrywali miejscowi książęta i ich najbliższe otoczenie. Nie zmienia to jednak faktu, że należał do grona najwybitniejszych pasterzy diecezji płockiej, a także w ogólności episkopatu polskiego u schyłku wieków średnich, który trzymając się jasno sformułowanego programu reform, ujętego w postaci dostosowanych do potrzeb lokalnych ustaw, starał się go. Natomiast dokonana przez niego kodyfikacja prawa diecezjalnego (kodyfikacja płocka), która spotkała się z żywą jeszcze wiele lat po jego śmierci recepcją, ciągle przypominała kolejnym pokoleniom mazowieckich duchownych osobę tego wybitnego prawnika i intelektualisty polskiego przełomu XIV i XV wieku, jedynego Małopolanina zasiadającego na stolicy biskupiej w Płocku.

Fragment „Podsumowania” do książki

Praca Leszka Zygnera wpisuje się w szeroki i intensywnie uprawiany we współczesnej historiografii europejskiej nurt badań nad duchowieństwem i Kościołem w wiekach średnich. Autor wybrał za przedmiot swoich badań Małopolanina Jakuba z Kurdwanowa, biskupa płockiego w latach 1396-1425, cieszącego się wśród historyków znacznym zainteresowaniem, ze względu na niezwykłą karierę duchowną, ale nie posiadającego gruntownej monografii ukazującej go wszechstronnie na tle epoki. Efektem badań  Leszka Zygnera jest znakomita praca ukazująca postać Jakuba z Kurdwanowa, jego drogę do biskupstwa płockiego, działalność kościelną w diecezji płockiej w latach 1396-1425, zaangażowanie w życie Kościoła polskiego i powszechnego oraz udział w działaniach politycznych i dyplomatycznych króla Władysława Jagiełły, a także w sprawach związanych z Mazowszem i stosunkami z zakonem krzyżackim. Autor przeprowadził niezwykle skrupulatną i rozległą kwerendę w źródłach drukowanych i rękopiśmiennych, a także spożytkował bardzo rzetelnie dotychczasową literaturę przedmiotu dotyczącą nie tylko Jakuba z Kurdwanowa, ale również sytuacji Kościoła polskiego i powszechnego w dobie wielkiej schizmy zachodniej, soborów w Pizie i Konstancji oraz polityki Jadwigi Andegaweńskiej, Władysława Jagiełły, książąt mazowieckich i zakonu krzyżackiego u schyłku XIV i w pierwszej ćwierci XV wieku.

Z recenzji wydawniczej prof. dra hab. Krzysztofa Ożoga z Uniwersytetu Jagiellońskiego

Osoba biskupa Jakuba z Kurdwanowa herbu Syrokomla jest ważna dla badaczy zajmujących się średniowieczem polskim, dziejami Mazowsza i diecezji płockiej, a także historyków prawa kościelnego. Jego pozycja i znaczenie urasta do rangi modelowej, zwłaszcza w obszarze działalności ustawodawczej i organizacyjnej na Mazowszu, szczególnie w granicach diecezji płockiej. Niewątpliwie monografia Leszka Zygnera poświęcona osobie tego znakomitego biskupa jest pracą oczekiwaną nie tylko w środowisku badaczy zajmujących się dziejami Kościoła na Mazowszu, ale szerzej w środowisku polskich mediewistów.

Z recenzji wydawniczej ks. prof. dra hab. Waldemara Graczyka z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Wstęp / 9

Rozdział I. Droga do biskupstwa płockiego / 21
1. Pochodzenie i rodzina / 23
2. Formacja intelektualna / 42
3. Kariera kościelna przed nominacją biskupią / 48
4. Objęcie biskupstwa płockiego / 59

Rozdział II. Pasterz i rządca diecezji płockiej / 65
1. Działalność ustawodawcza / 71
2. Działalność duszpasterska, administracyjna i sądownicza / 110
3. Zarząd majątkiem biskupim i działalność fundacyjna / 130
4. Współpracownicy biskupa i jego najbliższe otoczenie / 148
5. Relacje z kapitułą katedralną i innymi instytucjami kościelnymi / 174

Rozdział III. Działalność kościelna poza diecezją płocką / 213
1. Relacje ze Stolicą Apostolską. Sprawa translacji na biskupstwo włocławskie / 214
2. Stosunek do soborów reformacyjnych w Pizie i Konstancji / 230
3. Udział w synodach prowincjonalnych / 244
4. Relacje z przedstawicielami polskiego episkopatu / 257

Rozdział IV. Polityk i dyplomata / 265
1. W służbie króla Władysława Jagiełły / 270
2. W kręgu spraw mazowieckich / 297
3. W kręgu spraw krzyżackich / 304

Podsumowanie (Sylwetka biskupa Jakuba) / 317

Wykaz skrótów / 325
Bibliografia / 329
Bischof Jakob von Kurdwanów Wappen Syrokomla (ca. 1350–1425). Zusammenfassung / 375
Indeks postaci historycznych / 385
Indeks autorów / 397

Tomasz Graff

Leszek Zygner