Dwa przełomy. Sztuka polska po 1955 i 1989 roku

2024-03-13 10:33:39

Autorka przedstawia skomplikowane związki i zależności pomiędzy XX-wieczną sztuką, historią, polityką i obyczajowością. Analizuje kulturotwórcze znaczenia dwóch istotnych wydarzeń z najnowszej historii Polski: zmierzchu ery stalinowskiej (1955) oraz upadku komunizmu (1989).
Przełom, nowe otwarcie, powiew wolności to wyzwania dla artystów, którzy musieli zmagać się z represyjną ideologią realnego socjalizmu także jako kierunku w sztuce. Autorka przywołuje życiorysy twórców o dużym dorobku i renomie oraz zapomnianych, a niezmiernie interesujących eksperymentatorów. Bardzo interesujące są rozważania o dyskusji na temat kryteriów oceny wielkości sztuki i jej twórców. Autorka nie unika związków między biografią, twórczością a układami towarzyskimi i zapotrzebowaniem społecznym, czyli politycznym, na określony kierunek w sztuce lub wariację na temat danego kierunku. Fragment recenzji opublikowanej w miesięczniku „Forum akademickie” 9/2012

2024-03-13 10:33:39

W ciągle dość skromnej bibliografii prac o polskiej powojennej sztuce pojawiła się ważna książka. Dotyczy sztuki pokazanej w perspektywie dwóch przełomów politycznych - po Odwilży 1956 i po upadku komunizmu 1989. Anna Markowska uważa, że te dwie daty wyznaczają symbolicznie różne sposoby stabilizowania się status quo w polu sztuki. Celem autorki jest więc "przetestowanie wstępnej tezy, że oba przełomy miały odmienny charakter - pierwszy o charakterze konsensusu, drugi - pluralistycznego agonizmu". I tytuł, i teza prowokują do stawiania pytań. (...) Książka Markowskiej metodologicznie reprezentuje socjologiczną/społeczną historię sztuki, zaangażowaną w dyskurs postkolonialny i hermeneutykę. Autorkę interesuje nie tyle dzieło sztuki i jego interpretacja, ile życie artystyczne w całym jego uwikłaniu od zakończenia wojny do początku XXI wieku. (...) Jako książka przynależna do krytycznej historii sztuki, Dwa przełomy unieważniają również rozgraniczenia między krytyką artystyczną i rozprawą naukową. Między innymi dzięki temu praca jest tak ciekawa. Przekonująco odsłania nie tylko mechanizmy funkcjonowania poodwilżowego konsensusu, stawiającego sobie za cel "raczej stwarzanie iluzji niż odkrywanie rzeczywistości". Także, co warto podkreślić, pokazuje dokonujące się po 1989 r. zmiany/przesunięcia w obszarze artystycznym, by na nowo można było przyjrzeć się ciągle mało przebadanemu zjawisku pseudoawangardy z jej strefami wpływów, a wreszcie z tzw. polskiej ideozy, jak to określa Andrzej Turowski, której efektem jest niewygasające marzenie o nowym konsensusie sztuki z władzą.