Ewangelickie budownictwo kościelne w Prusach Zachodnich

Książka jest pierwszą publikacją na temat architektury i wyposażenia ponad 350 kościołów protestanckich wzniesionych na terenie dawnego zaboru pruskiego oraz roli mecenatu państwa w dziedzinie architektury na tym terenie. Jest to nie tylko szkic historii reformacji XIX wieku i teorii budownictwa ewangelickiego na tym obszarze, ale przede wszystkim dzieje wielu inwestycji kościelnych, w większości przypadków odtworzone po raz pierwszy. Autor rekonstruuje procesy inwestycyjne, identyfikuje architektów, rzeźbiarzy, malarzy i witrażowników biorących udział w budowie setek kościołów i kaplic. Przedstawia też historię wielu nieistniejących już ołtarzy, ambon, chrzcielnic, dzwonów, organów i złotnictwa kościelnego (ujawnia m.in. inspiracje sztuką bizantyjską czy twórczością Albrechta Dürera).

Monografię kończy temat związków pomiędzy państwem pruskim a Kościołem unijnym, który stał się silnym narzędziem cesarskiego wpływu politycznego na społeczeństwo Niemiec. Poznajemy proces budowania Ewangelickiej Rzeszy Narodu Niemieckiego przez cesarza Wilhelma II, skupiającego w swym ręku władzę polityczną i religijną. 

WPROWADZENIE  / 7
 
1. DZIEJE KOŚCIOŁA EWANGELICKO-UNIJNEGO W PRUSACH ZACHODNICH 1772–1920  /  21
1.1. Zjednoczenie Prus Zachodnich i Wschodnich oraz scalenie dwóch odrębnych struktur Ewangelickiego 
Kościoła Unijnego  /  31
1.2. Prowincja Prusy Zachodnie odzyskuje niezależność  /  41
 
2. PODSTAWY TEORETYCZNE EWANGELICKIEGO BUDOWNICTWA KOŚCIELNEGO W PRUSACH ZACHODNICH
 /  49
 
3. BUDOWNICTWO KOŚCIELNE W DIECEZJI GDAŃSKIEJ I KWIDZYŃSKIEJ W XIX I NA POCZĄTKU XX WIEKU  /  77
3.1. Adaptacje zamków i kościołów poklasztornych na świątynie ewangelickie  /  77
3.2. Projekty K. F. Schinkla, F. A. Stulera i A. Sollera w Prusach Zachodnich  /  84
3.3. Stylistyka budowli kościelnych  /  106
3.4. Typologia świątyń ewangelickich w Prusach Zachodnich na przykładzie wybranych realizacji  /  120
3.5. Finansowanie budowy / 165
3.6. Architekci / 183
 
4. WYPOSAŻENIE WNĘTRZ KOŚCIOŁOW EWANGELICKICH W PRUSACH ZACHODNICH  / 193
4.1. Ołtarze / 202
4.2. Ambony / 213
4.3. Chrzcielnice / 215
4.4. Organy / 217
4.5. Obrazy tablicowe i sztalugowe / 229
4.6. Polichromie, witraże, mozaiki / 232
4.6.1. Polichromie / 232
4.6.2. Witraże / 237
4.6.3. Mozaiki / 241
4.7. Naczynia liturgiczne i aparaty ołtarzowe / 243
4.8. Dzwony i pozostałe wyposażenie / 248
 
5. BUDOWNICTWO EWANGELICKIE PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU POD PATRONATEM PARY CESARSKIEJ / 261
5.1. Powstanie i działalność Evangelischer Kirchenbauverein / 262
5.2. Architektura stołecznego Berlina / 269
5.2.1. Budownictwo kościelne Berlina w latach 1800–1861 / 269
5.2.2. Budownictwo kościelne Berlina w latach 1861–1918 / 271
5.3. Berlińscy architekci i ich realizacje
w Prusach Zachodnich / 273
5.4. Kościoły garnizonowe w Prusach / 293
 
6. ARCHITEKTURA EWANGELICKA
Prus Zachodnich przykładem związku tronu z ołtarzem / 297
 
PODSUMOWANIE  / 321
ILUSTRACJE  / 325
ANEKS. PIECZĘCIE PARAFII TERENOW PRUS ZACHODNICH  / 409
BIBLIOGRAFIA  / 421
SPIS ILUSTRACJI  / 437
ŹRODŁA ILUSTRACJI  / 441
SUMMARY  / 443
INDEKS OSOBOWY  / 447
INDEKS GEOGRAFICZNY  / 465

Piotr Birecki