Handel interregionalny od X do XII wieku. Europa Środkowa, Środkowo-Wschodnia, Półwysep Skandynawski i Półwysep Bałkański. Studium Porównawcze

Zagadnienie wymiany handlowej prowadzonej w X–XII wieku to jedno z najbardziej fascynujących zjawisk będących przedmiotem dociekań mediewistów. Ten problem badawczy porusza również książka, którą Czytelnik trzyma w ręku. Autorzy mają nadzieję, że zainteresowani tą tematyką znajdą tu odpowiedzi na nurtujące ich pytania. Autorzy rozważają na przykład, jakie były przyczyny objęcia wymianą handlową rozległych obszarów Europy i świata muzułmańskiego. Zastanawiają się, czy decydującą rolę w tym procesie odgrywały magia, wiara, prestiż, chęć zdobycia bogactwa, czy może raczej „ekonomia”, postrzegana przez pryzmat wczesnośredniowiecznych relacji elitarnych, znalezisk gromadnych kruszcu, wymiany darów – szerzej: wędrówki idei i przedmiotów. Starają się odpowiedzieć na pytanie, kim byli kupcy i czym jest instytucja wędrownego targu, a także wyjaśnić, jak wyznaczano wartość wymienną towarów będących przedmiotem obrotu handlowego. Podejmują również próbę zdefiniowania pojęcia sprawiedliwego handlu i opisania celu podróży podejmowanych przez ludzi trudniących się handlem. Autorzy skupiają się także na sposobie, w jaki zjawisko wymiany handlowej opisują źródła orientalne, sagi i inskrypcje runiczne. W kategoriach syntetyzujących omawiają też grupę koncepcji modelowych z zakresu teorii komunikacji i oddziaływania obszarów centralnych. Zwracają również uwagę na znaczenie studiów o charakterze porównawczym, prezentując materiał źródłowy dla obszaru Europy Środkowej, Środkowo-Wschodniej, Półwyspu Skandynawskiego i Półwyspu Bałkańskiego.

Wykaz skrótów / 9
Wprowadzenie / 11

Rozdział I. Teorie oddziaływania społeczno-ekonomicznego. Od „systemu światowego” Immanuela Wallersteina po cykle długookresowe Kondratiewa–Schumpetera – ujęcie syntetyczne / 19
I.1. World-System Analysis. Od cykli koniunkturalnych po ancient world theory / 19
I.2. Central place theory, gateway cities, break-in transportation theory. Zarys problematyki / 30
I.3. Substantywizm i formalizm. Spór o znaczenie zjawisk gospodarczych w przeszłości / 42

Rozdział II. Handel w X–XII wieku. Kupcy w okresie wczesnego średniowiecza / 51
II.1. Kim są kupcy? / 51
II.2. Ci, którzy przychodzą i odchodzą. Idea wędrownego targu / 68
II.3. Sprawiedliwy handel / 83
II.4. Funkcjonowanie systemu opłat celnych. Słuszne i sprawiedliwe cła / 90

Rozdział III. Półwysep Skandynawski i Półwysep Bałkański. Analiza porównawcza / 97
III.1. Skandynawska penetracja ekonomiczna w świetle źródeł o proweniencji północnoeuropejskiej / 97
III.2. Skandynawska penetracja ekonomiczna w świetle źródeł orientalnych / 112
III.3. Handel na terenie Półwyspu Bałkańskiego / 123
III.4. Produkcja a ludność zależna. Przykład obszaru Półwyspu Bałkańskiego / 136

Rozdział IV. Opracowanie źródłowe. Wczesnośredniowieczne instytucje targu – ut nullus teloneum exigat nisi in mercatibus ubi communia commertia emuntur ac venundantur / 149
IV.1. Wykaz przywilejów targowych na obszarze Europy postkarolińskiej w X–XII wieku / 149
IV.2. Cła na obszarze Europy postkarolińskiej w X–XII wieku – wykaz źródeł / 159
IV.3. Wykaz przywilejów menniczych na obszarze Europy postkarolińskiej w X–XII wieku / 181
IV.4. Wykaz przywilejów handlowych na obszarze Półwyspu Bałkańskiego / 187

Podsumowanie / 189
Bibliografia / 191
Summary / 229
Резиме / 231

Piotr Pranke

Miloš Zečević