Józef Jerzy Hylzen. Studium kariery magnackiej w XVIII wieku

Książka jest całościową biografią żyjącego w latach 1736–1786 wojewody mścisławskiego Józefa Jerzego Hylzena. Rodzina Hylzenów w XIII wieku przybyła do Inflant z Rzeszy Niemieckiej, a w końcu XVII stulecia spolonizowała się i powróciła do katolicyzmu. Wówczas ród wypłynął na szersze wody polityczne i osiągnął wysoki status nie tylko wśród elit zamieszkujących tzw. Inflanty Polskie, ale również wśród szlachty Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Mimo to ani Józef Jerzy, ani Hylzenowie nie byli dotąd bohaterami żadnej monografii. Dzięki obszernej kwerendzie i odkryciu źródeł egodokumentalnych (dwa dzienniki, brulion listów czy korespondencja rozproszona) życiorys Hylzena został przedstawiony na tle przemian czasów saskich oraz stanisławowskich. Praca pokazuje, jak Józef Jerzy Hylzen, wychowywany przez Jana Augusta Hylzena – sarmatę i zwolennika Wettynów, z konserwatywnego światopoglądowo szlachcica stał się oświeconym sarmatą – członkiem lóż masońskich, kosmopolitą i zwolennikiem oczynszowania chłopów. Celem pracy nie było jedynie przedstawienie klasycznej, erudycyjnej biografii, ale opracowanie biografii pretekstowej. Ta na przykładzie życiorysu Hylzena miała ukazać życie magnaterii w XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej oraz wyróżnione przez Adama Kerstena elementy konstytuujące szlachecką elitę: właściwe pochodzenie (ród), odpowiednie wykształcenie, sprawowanie funkcji politycznych, posiadanie wielkiego majątku i tworzenie własnego i rodowego prestiżu. Wszystkimi tymi cechami odznaczał się Józef Jerzy Hylzen, a opis każdej z nich stanowi osobny rozdział pracy. Tym samym studium biograficzne Hylzena jest oryginalnym wkładem w badania nad magnaterią epoki nowożytnej.

Wstęp / 7

Rozdział I. Rodzina i koligacje / 35
1. Inflancki ród i rodowód / 35
2. Pierwsi magnaci / 58
3. Najbliższa rodzina / 87
4. Małżeństwo / 109

Rozdział II. Narodziny, wychowanie, edukacja / 123
1. Pierwsze lata / 123
2. Wiedeńska edukacja / 131
3. Paryski Grand Tour / 151

Rozdział III. Działalność polityczna / 185
1. Karnawał młodości i pierwsze awanse / 185
2. W wirze polityki / 220
3. Polityczny zmierzch / 252

Rozdział IV. Majątek i gospodarka / 275
1. Ojcowskie dziedzictwo i nabytki / 275
2. Inicjatywy gospodarcze / 303

Rozdział V. O prestiż rodu / 319
1. Pałace i fundacje / 319
2. Wolnomularstwo / 327
3. Podróże, śmierć, testament / 337

Zakończenie / 357
Wykaz skrótów / 363
Bibliografia / 365
Źródła rękopiśmienne / 365
Prasa / 371
Źródła drukowane / 372
Opracowania / 375
Summary. Józef Jerzy Hylzen. A Study of a Magnate Career in the 18th Century / 401

Łukasz Wróbel