Koncepcja wiecznego powrotu w myśli wczesnochrześcijańskiej i jej greckie źródła

Filozoficzna koncepcja wiecznego powrotu – apokatastasis – wskazuje na przywrócenie pierwotnej rzeczywistości, idealnego stanu rzeczy, który z jakichś przyczyn, na zasadzie nadrzędnego prawa konieczności lub grzechu pierworodnego, został zaprzepaszczony. Książka Koncepcja wiecznego powrotu w myśli wczesnochrześcijańskiej omawia i analizuje problem apokatastasis, począwszy od archaicznej myśli greckiej, przez pisma filozofów przedplatońskich, skupiających się na kosmicznym wymiarze koncepcji wiecznego powrotu, myśl filozofów poplatońskich opowiadających się za osobowym wymiarem zbawienia, aż po koncepcje pierwszych myślicieli chrześcijańskich. Tutaj autor monografii dokonuje analizy procesu hellenizacji wczesnego chrześcijaństwa, omawia koncepcję boskiej pedagogii w ujęciu Klemensa Aleksandryjskiego, wreszcie analizuje myśl Orygenesa, który jest pierwszym myślicielem chrześcijańskim ujmującym expressis verbis problem zbawienia w kategoriach uniwersalnych. Zgodnie z przekonaniem Aleksandryjczyka ostatecznie wszystkie stworzenia rozumne zostaną zbawione, a koniec będzie przywróceniem pierwotnego porządku wszechrzeczywistości, tak że ,,Bóg będzie wszystkim we wszystkim”.

Wykaz skrótów / 7
Wstęp / 9

Rozdział 1. Definicja koncepcji wiecznego powrotu (apokatastasis) / 21

Rozdział 2. Apokatastaza kosmiczna w myśli greckiej / 31
Kosmologia Milezyjczyków – wszystko powstaje z arche i do arche powraca / 31
„Zmienna” rzeczywistość Heraklita – protoapokatastaza kosmiczna / 42
Cykliczność świata Empedoklesa – pierwsza postać apokatastazy kosmicznej / 57
Apokatastaza stoików / 73

Rozdział 3. Apokatastaza osobowa w myśli greckiej / 95
Soteriologia orfiko-pitagoreizmu – mitologiczne i filozoficzne podstawy apokatastazy osobowej / 98
Platońska koncepcja apokatastazy osobowej / 119
Pedagogiczna apokatastaza duszy u spadkobierców Platona / 149 

Rozdział 4. Koncepcja wiecznego powrotu we wczesnej myśli chrześcijańskiej / 163
Proces hellenizacji myśli wczesnochrześcijańskiej / 167
Klemens aleksandryjski – uniwersalna koncepcja boskiej pedagogii / 184
Apokatastaza i jej źródła w filozofii Orygenesa / 202
System filozoficzny Orygenesa – zagadnienia metodologiczne / 204
Próba rekonstrukcji głównych założeń systemu Orygenesa / 214
Powrót stworzeń do boga: soteriologia i eschatologia / 227
Świat materialny w systemie Orygenesa / 229
Inkarnacja i odkupienie w systemie Orygenesa / 233
Paidagogia – prewencja kary bożej / 237
Koncepcja apokatastazy – zwieńczenie soteriologii Orygenesa / 244
Źródła apokatastazy – konkluzje / 254

Zakończenie / 261
Bibliografia / 271
Summary / 281
Indeks osobowy / 285

Wojciech Szczerba