Kulturowe funkcje filozofowania

Pomiędzy filozofią a resztą kultury rośnie przepaść. Podczas gdy filozofowie są całkowicie przekonani o ważności swojej dziedziny i doniosłości tego, co się w niej robi – jej pytań, jej argumentacji, jej odpowiedzi, jej wynalazków pojęciowych, jej błyskotliwych idei, to niefilozofowie coraz powszechniej ważność tę kwestionują, w doniosłość powątpiewają, argumentacji nie cenią, błyskotliwości nie dostrzegają i w ogóle nie pojmują o co cały ambaras. Wszak filozofia drwa nie narąbie, wirusów z komputera nie usunie, cen w sklepach nie obniży, w rubryce „patenty i wdrożenia” napisze „brak”. Zapytajmy więc: po co naszej kulturze filozofowanie? Nie filozofowie i nie instytuty filozoficznych badań i kształcenia filozoficznego, ale właśnie – filozofowanie. Żeby odpowiedzieć na takie pytanie, potrzeba nie tylko filozofii, ale także dobrych narzędzi z innych dziedzin nauki. Trzeba zapytać, jakiego rodzaju grą kulturową jest filozofowanie? Ilu z nas w nią gra? I co się wtedy dzieje? Czy filozofujemy na co dzień, czy tylko od święta?

Niniejsza książka  ani nie popularyzuje, ani nie przybliża tego, co robią filozofowie. Zamiast tego prowadzi Czytelników od rozmów w pociągach do teorii czerpanych z filozofii i socjologii wiedzy, od lektury nagłówków prasowych do teorii kultury, od obrazów epidemii i biografii Spinozy do studiów nad nauką. Stara się przy tym na pytania wyżej postawione jak najogólniej odpowiedzieć, a przepaść zasypać, pokazać przy tym, że filozofia od swego kulturowego otoczenia nie jest i nigdy nie była odizolowana. Przeciwnie, filozofowanie tak bardzo i w tak licznych miejscach w tkankę kultury wrosło, że bez niego tkanka ta porozrywałaby się na strzępy, że dla kultury współczesnej filozofowanie w najrozmaitszych przejawach jest czymś koniecznym, jest warunkiem trwania, życia i rozwoju.

Podziękowania  /  5
Wykaz skrótów i konwencja zapisów  /  7

Wstęp  /  9
1. Czym jest i czym nie jest ta książka  / 12
2. Rozstrzygnięcia, decyzje, założenia i teorie ukryte  /  16
3. Patriotyzm epistemologiczny  /  28
4. Struktura wywodu  /  34
5. Węzeł dyscyplinarny  /  43
6. Metodyka pracy  /  45

Część I. Filozofowanie i kultura
Wprowadzenie  /  51
1. Narzędzia – cztery typy poznania  /  57
a. Odtwarzanie  /  60
b. Odkrywanie   /  61
c. Redefiniowanie   /  63
d. Projektowanie   /  67
2. Narzędzia – model nabywania kompetencji   /  73
3. Narzędzie ostatnie – Wallerstein i kultura filozofii   /  79
4. Filozofia zakresowo i funkcjonalnie ujęta – Leszek Kołakowski   /  83
5. Filozofia i historyczność – Marek Siemek  /  95
6. Przeciw zdrowemu rozsądkowi – Leszek Nowak   /  105
7. Funkcja i status – Józef Niżnik   /  119
Podsumowanie   /  129

Część II. Czym jest uniwersum symboliczne
Wprowadzenie   /  135
1. Uniwersum symboliczne i społeczno-regulacyjna koncepcja kultury  /   143
2. Uniwersum symboliczne i społeczne tworzenie rzeczywistości   /  151
a. Rzeczywistość życia codziennego  /  153
b. Rzeczywistość życia codziennego i wykorzeniające systemy abstrakcyjne  /  165
c. Instytucje i role   /  170
d. Wiedza   /  185
3. Uniwersum symboliczne jako mitologie   /   205
Podsumowanie   /  213

Część III. Jak filozofowanie uspójnia kulturę
Wprowadzenie   /   221
1. Zmiana jednostki analitycznej   /  223
2. Dlaczego Spinoza?   /  229
3. Spinoza i typ poznania   /  235
4. Zerwania, rysy, pęknięcia   /  243
5. Reprezentacje i budowanie spónych modeli   /  259
6. Sklejanie, szycie i wiązanie, czyli Spinoza jest bystrzejszym socjologiem niż wielu z nas – jego filozoficznych spadkobierców   /  277
a. Mobilizowanie świata – od Boga jako osoby do Natury   /  280
b. Sprzymierzeńcy, przyjaciele, uczniowie   /  281
c. Autonomizacja   /  290
d. Publiczna reprezentacja   /  295
7. Zapewnianie kulturze spójności   /  303
a. Uspójnianie kultury – od tezy Niżnika do modelu KFF  /  307
b. Uspójnianie kultury – instrukcja obsługi   /  312

Zakończenie  /   321
1. Zombie, ostatni sprawiedliwi, pisarze i reproduktorzy. O roli  intelektualistów w kulturze współczesnej   /  321
2. Wokół sfery publicznej i krytyki społecznej   /  325
3. Wokół nauki i mediów  /  332
4. Wokół typów pracy   /   336

Aneks. Autowizerunek filozofa versus kulturowe funkcje filozofowania  /  345
Literatura  / 359
Indeks przedmiotowy  /  375
Indeks osobowy  /  375

Krzysztof Abriszewski