OPIS
Do rąk czytelników oddajemy edycję źródłową książki kucharskiej i poradnika gospodarstwa domowego „Martha. Eine zuverlässige Rathgeberin […]” autorstwa zamieszkałej w podgrudziądzkim Rządzu (obecnie dzielnicy tego miasta) Minny Hooff. Książka ukazała się po raz pierwszy w języku niemieckim w Grudziądzu w 1866 roku, a do roku 1922 doczekała się 22 wydań, co uczyniło z niej prawdziwy regionalny bestseller.
Publikacja składa się z dwóch tomów – pierwszy zawiera transkrypcję najstarszego niemieckojęzycznego wydania poradnika, drugi jego przekład na język polski. Oba tomy poprzedza obszerny wstęp, który ukazuje znaczenie książki Minny Hooff na tle literatury kulinarnej i poradnikowej (w tym polskojęzycznej), prezentuje zarys kultury dawnego Grudziądza i przybliża losy rodziny Hooffów. Niezwykle ciekawym elementem publikacji jest refleksyjne opowiadanie niemieckiego pisarza Marcela Kruegera, który zabiera czytelniczki i czytelników na fikcyjną wycieczkę w przeszłość.
Jak napisali pierwsi wydawcy „Marty”: „Niniejsza książka była darem miłości [dla grudziądzkiego sierocińca]. Naszym życzeniem jest, aby dotarła do wielu innych kręgów czytelniczych i znalazła zastosowanie wszędzie tam, gdzie gospodyni z miłością i starannością czuwa nad dobrem swoich bliskich. Tam właśnie jest miejsce «Marty»”.
Zachęcamy do sięgnięcia do tej wyjątkowej publikacji, która ożywia historię i tradycje kulinarne naszego regionu.
Here comes a real treat for our readers: the source edition of the cookbook and household management guide Martha, eine zuverlässige Rathgeberin, penned by Minna Hooff, who lived in Rządz, once a village on the outskirts of Grudziądz and now a district of this city. The book was first published in German in Grudziądz in 1866, and by 1922 it had been reprinted 22 times, making it a true regional bestseller.
This publication consists of two volumes – the first contains a transcription of the oldest German-language edition of the guide, while the second is its Polish translation. Both volumes are preceded by an extensive introduction, presenting the significance of Minna Hooff's book in the context of culinary and household management literature (including books written in Polish), along with an overview of the culture of old Grudziądz and the fate of the Hoff family. An extremely interesting element of the publication is the reflective account by German writer Marcel Krüger, who takes readers on a fictional journey into the past.
As the first publishers of Martha wrote: ‘This book is a gift of love [for the Grudziądz orphanage]. Our wish is that it reaches a wider readership and finds application wherever a housewife lovingly cares for the well-being of her family. That is where Martha belongs.’
We wholeheartedly recommend this unique publication, which breathes life into the history and culinary traditions of our region.
Anna Mikołajewska pracuje na stanowisku adiunkta w Katedrze Literatury, Kultury i Mediów Niemieckiego Obszaru Językowego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej zainteresowania badawcze obejmują kształtowanie się tożsamości wyznaniowych i polityki tożsamości w Prusach Królewskich i Książęcych oraz w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, historię niemieckojęzycznej prasy polskiej, szkolnictwa i republiki uczonych we wczesnonowożytnych Prusach. Jej publikacje dotyczą pruskiego czasopiśmiennictwa XVIII i XIX wieku, historiografii kościelnej Prus Królewskich i Książęcych oraz oświecenia ludowego w Prusach Wschodnich i Zachodnich. ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6127-4051
Katarzyna Szczerbowska-Prusevicius jest adiunktem w Katedrze Literatury, Kultury i Mediów Niemieckiego Obszaru Językowego na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Jej zainteresowania badawcze dotyczą związków literatury z muzyką, historii literatury i kultury Prus Królewskich oraz literatury krajów słowiańskich. Obecnie pracuje nad projektem habilitacyjnym poświęconym literackim portretom Wolfganga Amadégo Mozarta. ORCID: https://orcid.org/0000-0001-7121-0564
Marta Sikorska jest historyczką specjalizującą się w kulturowej historii jedzenia i kuchni, pracuje w administracji Wydziału Nauk Historycznych UMK w Toruniu i jest związana z tamtejszym Centrum Dziedzictwa Kulinarnego. Szczególnie interesuje ją historia polskiej i niemieckojęzycznej literatury kulinarnej, idei kulinarnych i dietetycznych oraz zmysłu smaku. Jest autorką książki Smak i tożsamość. Polska i niemiecka literatura kulinarna w XVII wieku oraz współautorką dwóch tomów serii źródłowej „Monumenta Poloniae Culinaria” (t. 6 i 7). ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4463-5780
SPIS TREŚCI
Słowo od Marszałka Województwa Kujawsko-Pomorskiego / 7
Słowo wstępne / 9
Anna Mikołajewska, Katarzyna Szczerbowska-Prusevicius
Pociągiem w przeszłość
Z powodu niespokojnych nocy i wycieńczającego zatroskania
(Marcel Krueger) / 19
Grudziądz w czasach Minny Hooff
(Katarzyna Szczerbowska-Prusevicius) / 27
Z historii kuchni
Kuchnia i książki kucharskie – spojrzenie na teraźniejszość i przeszłość
(Anna Mikołajewska, Marta Sikorska) / 57
Grudziądzka „Marta”
Historia wydania, dobroczynności i pewnej rodziny
(Anna Mikołajewska) / 75
Między tradycją regionalną a nowinkami ze świata. Grudziądzka kuchnia w świetle książki „Marta”
(Marta Sikorska, Katarzyna Szczerbowska-Prusevicius) / 91
Uwagi edytorskie / 119
Marta. Godna zaufania doradczyni w sztuce kulinarnej i w wielu innych dziedzinach gospodarstwa domowego.
Strona tytułowa wydania z 1866 roku / 123
Przedmowa / 125
Spis treści / 127
Przepisy i porady gospodarskie / 149
Dodatek / 497
Historyczne miary i wagi / 521
Bibliografia / 523
Alfabetyczny spis potraw i porad gospodarskich / 551
Alfabetyczny spis pojęć objaśnionych w przypisach / 561
Wykaz ilustracji / 567