Poszukiwanie tożsamości kulturowej w Europie Środkowo-Wschodniej 1919-2014. The Search for Cultural Identity in East-Central Europe 1919-2014

Monografii Poszukiwanie tożsamości kulturowej w Europie Środkowo-Wschodniej patronuje Milan Kundera, autor opublikowanego w 1983 r. artykułu Zachód porwany albo tragedia Europy Środkowej, tekstu, który ożywił dyskusję dotyczącą geopolitycznej i geokulturowej specyfiki tej części Starego Kontynentu. Prezentowany tom stanowi „polifoniczny” głos w tej debacie, dotyczącej istoty i roli modeli tożsamościowych wytwarzanych w sferze kultury w zmieniających się społeczno-politycznych konfiguracjach współczesnego świata. Okres transformacji polityczno-ekonomicznej w Europie po upadku muru berlińskiego cechowały z jednej strony dążenia integracyjne w ramach Wspólnoty Europejskiej, z drugiej zaś odnowa zainteresowania paradygmatem regionalnej, narodowej i lokalnej tożsamości. W środowiskach rozsianych po wschodnich terytoriach Starego Kontynentu można było zaobserwować nawrót do tradycji porzuconych/utraconych w czasach dziewiętnastowiecznego imperializmu, w okresie zimnej wojny i w dobie globalizacji.  Poszukiwanie tożsamości kulturowej stanowi próbę diagnozy procesów reinterpretacji starych oraz kreowania nowych narodowych i lokalnych narracji, zarówno w odniesieniu do okresu międzywojennego, jak i do czasów żelaznej kurtyny oraz dwudziestu pięciu lat, które upłynęły od czasu zniesienia zimnowojennego podziału Europy. Nie mniej istotne dla dyskursu książki są indywidualne doświadczenia twórców, postrzegane w kontekście coraz silniej sygnalizowanego oporu wobec globalnej homogenizacji i neokolonializmu w sferze kultury. Zjawiska glokalizacji, łagodzące skutki dominacji zachodnich wzorców kulturowych, stają się tu ważnym punktem odniesienia, umożliwiającym dowartościowanie lokalnej odrębności i kulturowej tradycji. Nie aspirując do rozwiązania dylematów związanych ze zdefiniowaniem granic Europy Środkowo-Wschodniej, składające się na tom artykuły mają skłonić odbiorcę do zastanowienia się nad skomplikowaną mapą artystycznych zjawisk powstałych w Europie Środka, w regionie naznaczonym traumą dwóch wojen światowych, politycznym zniewoleniem poszczególnych nacji, konfliktami etniczno-religijnymi, długotrwałą destabilizacją i migracjami ludności. Kluczowe zagadnienie, wyłaniające się z dyskursu książki, to pytanie o specyfikę tego makroregionu, o jego kulturowe i artystyczne (nie tylko geopolityczne) wyróżniki.

Irena Kossowska
Wprowadzenie. Na wschód od Zachodu, na zachód od Wschodu / 9

Irena Kossowska
Introduction: East of the West, West of the East / 27

EUROPA ŚRODOWO-WSCHODNIA: POLITYCZNY PROJEKT CZY GEOKULTUROWY REGION?

Tomasz Gryglewicz
Nieistnienie – cecha konstytutywna Europy Środkowej – w polskiej sztuce (1919-2012) / 47

Andrzej Szczerski
Inna perspektywa. Europa Środkowo-Wschodnia jako artystyczne centrum / 61

TOŻSAMOŚĆ NARODOWA A SAMOIDENTYFIKACJA SPOŁECZNA

Agnieszka Chmielewska
Tożsamość narodowa i sztuka: koncepcje „kulturalistyczne” a realia II Rzeczypospolitej / 81

Magdalena Radomska
Kapitalizm i inwestycje popędu w postkomunistycznej Europie. Wolność iluzoryczna i nieiluzoryczna, wolność od komunizmu i wolność od kapitalizmu / 99

ZMIENNE PERSPEKTYWY HISTORIOGRAFII: SAMOŚWIADOMOŚĆ NARODOWA A WIELOKULTUROWOŚĆ

Laima Laučkaitė
Crossing “Alien” National Boundaries: on the Research of the Identity of Vilnius Art / 119

Irena Kossowska
„Estonia jest krajem maleńkim”: sztuka estońska w II i III Rzeczypospolitej / 133

NOSTALGIA ZA PRZESZŁOŚCIĄ A TOŻSAMOŚĆ LOKALNA I RODZIME WIĘZY

Giedrė Jankevičiūtė
Oratorium Vilnense. Role of the Image in the Construction of Place Identity / 163

Maciej Gugała
Balthus – Polak? Identyfikacja narodowa „ponadnarodowego” artysty / 181

 PAMIĘĆ W SZTUCE PO PRZEŁOMACH HISTORYCZNYCH

Magdalena Howorus-Czajka
Pomiędzy indywidualnym doświadczeniem traumy a pamięcią zbiorową – reinterpretacje przeszłości w pomnikach martyrologicznych Wiktora Tołkina / 193

Natasza Korczarowska
Nowa historia/stare paradygmaty. Historia a tożsamość narodowa w polskim filmie fabularnym 1989-2009 / 205

IDIOMY TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ, ARTYSTYCZNEJ I SEKSUALNEJ: MARIAŻE I WYKLUCZENIA

Lidia Głuchowska
Between Isms, Internationalism and Patriotism: The Case of Stanisław Kubicki / 233

Hubert Bilewicz, Jacek Friedrich
Między nacjonalizmem a modernizmem: wobec tradycji ludowych i wernakularnych w dziejach polskiego designu w latach 1919-2009 / 257

Maria Niemyjska
Przestrzenne przewartościowania w sztuce polskiej lat 60. XX wieku na przykładzie I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu / 291

Agata Jakubowska
Ciało podzielone. Ewy Partum Hommage à Solidarność (Łodź 1982, Berlin Zachodni 1983) / 307

AUTOREFLEKSJA NARODOWA I LOKALNA SPECYFIKA W ARCHITEKTURZE

Elżbieta Błotnicka-Mazur
„Dwór” w mieście. Realizacja tęsknoty za „swojskością” w architekturze międzywojennego Lublina / 323

Helena Postawka-Lech
Strategie artystyczne na granicach II RP – działalność Korpusu Ochrony Pogranicza i Związku Obrony Kresów Zachodnich / 339

Julia Sowińska-Heim
Architektura Łodzi – próby reinterpretacji i tworzenia nowego wizerunku miasta po 1989 roku / 355

POLITYCZNE DETERMINANTY: WOKÓŁ SOCREALIZMU

Aleksandra Sumorok
Narodowa forma? Socrealistyczne rekonfiguracje w architekturze Polski i Węgier. Kilka spostrzeżeń / 375

Inese Zelmane
Changes of Visual Narratives in the Magazine “Zvaigzne” during the 1950s and 1960s / 393

SAMOIDENTYFIKACJA NARODOWA I REGIONALNA: POLITYCZNE I ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA SZTUKI

Anna Maria Zadora
Przejawy środowiskowych uwarunkowań w malarstwie artystów środowiska śląskiego / 409

Anna Pravdová
From Anti-Nazi Resistance to Official Propaganda of the Communist Regime.  The Case of Antonín Pelc (1896-1967) / 433

Milan Pech
Czechoslovakia as a Bridge between the West and the East: Looking for a New Cultural Identity 1945–1948 / 445

PARADYGMATY ŻYDOWSKIEJ TOŻSAMOŚCI

Lidia Wociór
Żydowska tożsamość narodowa zawarta w treściach symbolicznych aron ha-kodesz w synagodze głównej we Włodawie / 463

Inese Kundziņa
Accounts of Travelling Jewish Painters Written in the 1930s and 1940s in the Context of Latvian Folk Art / 475

Małgorzata Stolarska-Fronia
W kierunku hiperbaroku. Poszukiwanie tożsamości religijnej ekspresjonistów żydowskich na przykładzie sztuki Ludwiga Meidnera / 491

RODZIMOŚĆ I SWOJSKOŚĆ, A INNOŚĆ I OBCOŚĆ

Erwin Kessler
Erratic Dogma: Romanian Art after 1965 / 517

Marta Smolińska
Jadąc do Babadag. Konstrukcje tożsamości współczesnej Rumunii w anachronicznych fotografiach i filmach Nicu Ilfoveanu / 535

Irena Kossowska