Praktyka polityczna. Od "Państwa" do "Praw" Platona

Platon - filozof polityki, to przeciwnik demokracji, orędownik państwa totalitarnego, twórca nierealnej wizji społeczeństwa doskonałego. Czyżby?

Książka Praktyka polityczna. Od „Państwa" do „Praw" Platona zachęca do weryfikacji podobnych sądów. Prowadząc czytelnika krok po kroku przez Platońskie teksty (Państwo, Polityk, Timajos i Prawa), śledząc dramaturgiczną akcję i analizując daleką od ostatecznych rozstrzygnięć treść, podaje w wątpliwość pogląd, iż Państwo jest szczytem politycznych wizji Platona; osłabia przekonanie, że stałość i niezmienność norm cechują dobry ustrój.

Platon - filozof polityki, obnaża ograniczenia i niebezpieczeństwa wszelkich politycznych ideałów i konstrukcji dążących do doskonałości. Wciąż odnawiana świadomość niedoskonałości i kruchości ładu politycznego oraz ciągła refleksja nad tym, co słuszne i powinne, nad przyczynami zmiany tego, co jeszcze racjonalne, w to, co już irracjonalne, sprawdzająca wiarygodność autorytetów i norm stających się dogmatem lub zwyczajem, to wskazania, wytyczające drogę ku sprawiedliwemu ustrojowi. W ostatnim, najdłuższym dialogu, w Prawach, Platon szuka metod, które, w powiązaniu z prawodawstwem, pozwolą podtrzymać duchowy dynamizm, gotowość do kruszenia wszelkiej ortodoksji usypiającej myśl. Ocena słuszności jego prawodawczej propozycji, jak i kontynuacja metody krytycznego myślenia, od pokoleń wpisują się w tradycję każdej autentycznej sztuki politycznej.

W książce omawiane są m.in. następujące zagadnienia: natura ładu politycznego, cnoty polityczne, powstanie i upadek państw, tradycja minojska, polityczna rola kultu dionizyjskiego, polityka jako „biesiadny chaos", irracjonalny aspekt życia politycznego, natura i funkcja prawa, suwerenność prawa a racjonalność jednostki.

Wprowadzenie: zrozumieć prawa / 7
Datowanie /  11
Redakcja i wydanie / 15
Prawodawcza działalność akademii / 19
Starożytni o Prawach / 21
Współcześni o relacji Państwa i Praw / 26
Cel poniższych badań / 32

Część I. Państwo: mroczna strona „ideału"

Rozdział 1. Sceneria: czekając na mroczne święto / 47
Prawodawstwo w Państwie / 47
Miejsce, czas, osoby (I, 327a-331d4) / 58

Rozdział 2. (Nie)przydatność Kallipolis / 65
Omylność władzy (I, 331d4-354c3) / 65
Test sprawiedliwości (I, 354c3-II, 368c4) / 73
Narodziny polis z ludzkiej niewystarczalności (II, 368c4-376e) / 82
Formowanie strażnika (II, 376e-III, 409b4) / 92
Natura strażnika a natura Gygesa (III, 409b4-417b9) / 106
Zagrożenie ze strony strażników (IV, 419a-427c6) / 117
Mroki ortodoksji (IV, 427d-436b) / 128
Za kulisami Kallipolis (IV, 436b-V, 474b3) / 141

Rozdział 3. (Nie)zbędność filozofii / 156
Strażnik a filozof (V, 474b3-VI, 497e) / 156
Protreptyczna funkcja Kallipolis (VI, 498a-505e) / 173
Wyprowadzenie z jaskini: droga w górę (VI, 505e-VII, 541b5) / 186
Rozkład polis: droga w dół (VIII, 543a-X, 614a) / 197
Zadania na czas trudu i prawdy (X, 614a-621d, z odwołaniem do Timajosa) / 207

Część II. Prawa: dionizyjska paideia prawodawcy

Rozdział 1. Sceneria: idąc śladami Minosa / 217
Miejsce: Kreta w tradycji / 217
Czas: dionizyjska opóra / 234
Osoby: sędziwa przyzwoitość / 244
Okoliczności pielgrzymki: przyjemność na czas trudu / 262

Rozdział 2. Kruszenie ortodoksji: wojna, odurzenie, wstyd / 267
Pytanie początku: powtórzenie i odnowienie (I, 624a-625c5) / 267
Polis walcząca: dobro a konieczność (I, 625c-629a) / 286
Siła argumentu a siła tradycji (I, 629a-630d8) / 309
Schemat słusznego prawodawstwa (I, 630d9-632d7) / 322
Krytyka kondycji tych, którzy prawom są posłuszni (I, 632e-638e) 327
Bakchiczny charakter męstwa: lekcja kadmejska (I, 635b-650b; Bachantki Eurypidesa) / 341
Polis tańcząca: polityczna rola chóru Dionizosa (księga II) / 359

Rozdział 3. Dynamika ładu politycznego: geneza polis / 375
Państwo / 375
Polityk / 382
Timajos - Kritias / 416

Rozdział 4. Pamięć a sztuka polityczna / 453
Pamięć i powtórzenie (Prawa, III, 676a-676b) / 453
Polis w historii (III, 676b-688d5) / 467
Uprzedzić doznanie (III, 688d6-702e2) / 491

Rozdział 5. Prawodawstwo: test doświadczenia / 511
Anakínesis: poruszenie martwego rozumu (księgi IV-V) / 511
Epanórthosis: społeczeństwo otwarte (księgi VI-XII) / 554

Zakończenie / 583
Bibliografia i skróty / 587
Nota bibliograficzna / 611
Summary. Political practice. From the republic to the laws by Plato / 613
Indeksy / 617

Dorota Zygmuntowicz

historyk filozofii. Absolwentka Wydziału Filozofii KUL oraz studiów doktoranckich w Instytucie Filozofii UW. Od 2001 roku adiunkt w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN w Warszawie. Współredaguje „Studia Antyczne i Mediewistyczne". Autorka prac naukowych z zakresu starożytnej filozofii, kultury i refleksji prawno-politycznej. Publikowała m.in. w: „Przeglądzie Filozoficznym", „Archiwum Historii i Myśli Społecznej", „Kulturze Współczesnej" oraz w wielu opracowaniach zbiorowych.