Przywracając pamięć miejscom. O badaniu i uczeniu się w działaniu w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu

Każdy może znaleźć w tej książce coś dla siebie […]. Natomiast nie ulega wątpliwości, że opis doświadczenia praktycznego doskonale mieści się w dydaktyce szkoły wyższej i co ważne, jest niepowtarzalny, oryginalny, wyjątkowy ze względu na rzadko spotykaną wśród nauczycieli akademickich pasję, jaką zaprezentowała pani K. Majchrzak-Ptak, by proces kształcenia miał nie tylko merytoryczny, ale i autoedukacyjny charakter oraz sens. Z tego typu postawą spotykamy się bardzo rzadko, gdyż kształcenie młodych dorosłych, studentów dla zdecydowanej większości akademików jest jedynie formalnym obowiązkiem. Tymczasem Autorka tej książki potwierdza swoim doświadczeniem, zaangażowaniem i niezwykłą empatią wobec studentów, że edukacja może mieć wymiar dialogiczny, partnerski, otwarty, emancypacyjny, a przy tym satysfakcjonujący dla obu stron tego procesu. Jest przy tym autentyczna, szczera, gdyż nie ukrywa przed czytelnikami wątpliwości, rozczarowań czy nawet drobnych niepowodzeń. Rekonstrukcja procesu badawczego spełnia naukowe wymagania. Autorka nie poprzestaje bowiem jedynie na przywoływaniu adekwatnych do spodziewanych czy zaobserwowanych reakcji postaw, refleksji własnych lub studentów, ale odwołuje się w ich interpretacji do socjologicznych, psychologicznych, filozoficznych czy pedagogicznych kategorii pojęciowych i ich teoretycznych źródeł. Dzięki temu rozprawa nabiera wyjątkowego znaczenia poznawczego, a zarazem inspiruje do innych badań.

Z recenzji prof. dr. hab. Bogusława Śliwerskiego

Pani Kinga Majchrzak-Ptak w swojej książce udowodniła, że docieranie do pamięci i praca z/nad pamięcią społeczną jest znakomitym sposobem edukacji. Uczy poznawania świata i siebie samego. Uczy także, jak świat i siebie samego zmieniać, przekształcać, rozwijać za pomocą studiów nad pamięcią. Ale odsłania także ciemną stronę pamięci, jako źródło homofobii, nietolerancji, agresji. Pedagogika nie powinna zapominać o pamięci… Bardzo wysoko oceniam te fragmenty recenzowanej pracy, które bezpośrednio odnoszą się do programu „Studenci wobec miejsc (nie)pamięci UMK”, i to zarówno w części projektującej badania, analizującej przebieg tego badania, jak i ukazującej rezultaty tego przedsięwzięcia. Każdy z poszczególnych elementów tej złożonej procedury dowodzi, iż, po pierwsze, Autorka dysponuje rozległą wiedzą teoretyczną na temat modelu „badania w działaniu”, na co wskazuje np. wnikliwa charakterystyka przyjętej metody. Po drugie, Autorka wręcz mistrzowsko opanowała praktykę niełatwych partycypacyjnych badań zespołowych. To, co na ten temat napisała, może służyć za metodyczny wzór edukacyjnych badań w działaniu. Będzie to cenna pomoc zwłaszcza dla adeptów tego rodzaju badań, a osobom bardziej zaawansowanym w tej sztuce przytoczone ustalenia posłużą za punkt odniesienia, porównania i dyskusji z innymi rozwiązaniami. Trzeba mieć duży poziom świadomości metodologicznej, pewnej odwagi i determinacji, aby wieloetapowy, rozciągnięty w czasie, złożony problemowo i organizacyjnie program badania w działaniu konsekwentnie wcielać w życie. Jest to ważne osiągnięcie Autorki!

Z recenzji prof. dr. hab. Wiesława Theissa

Wstęp / 7

CZĘŚĆ I. PAMIĘĆ – MIEJSCE – EDUKACJA. TEORETYCZNO-METODOLOGICZNA RAMA PROJEKTU

Rozdział 1. Wielowymiarowość pamięci / 15
1.1. (Re)definicja i rodzaje pamięci / 15
1.2. Janusowe oblicze pamięci / 38
1.3. Nośniki pamięci / 44
Rozdział 2. Od miejsc pamięci narodowej do miejsc żywej pamięci w historii i pedagogice / 55
2.1. O zmianie paradygmatycznej podejścia do miejsc pamięci w naukach historycznych / 55
2.2. Kategoria miejsca (pamięci) w pedagogice / 68
2.3. Edukacja akademicka w ujęciu krytyczno-emancypacyjnym a miejsca (żywej) pamięci / 89
Rozdział 3. Założenia metodologiczne projektu / 111
3.1. Przedmiot projektu edukacyjno-badawczego oraz pytania i cele badawcze / 111
3.2. Badania w działaniu jako procedura poznania i zmiany własnej praktyki / 114
3.3. Metody zbierania i analizy danych ./ 140
3.3.1. Obserwacja uczestnicząca i samoobserwacja / 142
3.3.2. Wykorzystanie zdjęć w procesie badawczym / 144
3.3.3. Przeszukiwanie źródeł wtórnych / 149
3.4. Plan i organizacja projektu edukacyjno-badawczego / 152
3.5. Uczestnicy projektu edukacyjno-badawczego / 160
3.6. Teren badań / 163

CZĘŚĆ II. PROJEKT EDUKACYJNO-BADAWCZY „STUDENCI WOBEC MIEJSC (NIE)PAMIĘCI UMK”. KONTEKSTY – PROCESY – ZMIANY

Rozdział 4. Konteksty projektu / 169
4.1. Kontekst kulturowy / 170
4.2. Kontekst instytucjonalny / 176
Rozdział 5. Procesualność projektu / 185
5.1. Procesy społeczne / 186
5.1.1. Proces konstruowania edukacyjnej wspólnoty / 186
5.1.2. Proces desocjalizacji wyuczonych ról studenta i nauczyciela / 203
5.2. Procesy edukacyjne / 215
5.2.1. Proces uczenia się przez działania popularyzatorskie / 215
5.2.2. Proces uczenia się własnych miejsc pamięci / 239
5.2.3. Proces międzypokoleniowego uczenia się / 254
5.2.4. Proces uczenia się przez badania / 267
Rozdział 6. Podmiotowe zmiany związane z uczestnictwem w projekcie / 281
6.1. Zmiany doświadczane przez studentów / 282
6.2. Zmiany doświadczane przez prowadzącą projekt / 297
Zamiast zakończenia: umiejscawianie pamięci uniwersyteckiej – perspektywa pedagogiczna / 301

Bibliografia / 307
Netografia / 338
Wykaz skrótów i emotikonów / 341
Wykaz schematów, tabel i zdjęć / 343

Kinga Majchrzak-Ptak