Rządzący i rządzeni. Opozycja polityczna w prowincji pruskiej w latach 1848-1862

Wyobrażenia liberalne i zasady myśli wstecznej, konkurując z sobą, określiły od pierwszych lat XIX stulecia wyjątkowe cechy życia politycznego w prowincji pruskiej; ich początkom poświęciłam swą książkę „Was heißt liberal?” Opozycja polityczna w Prusach Wschodnich w pierwszej połowie XIX w. (do 1847 r.). Program i działalność (Toruń 1998), jej tematyczną i problemową kontynuacją jest obecnie prezentowane opracowanie. Kontynuacja nie oznacza jednak identyczności ujęcia procesu politycznego i wprowadzenia, à rebours wobec rozważań nad podstawami myśli liberalnej, podobnych, poświęconych porewolucyjnemu konserwatyzmowi. To nie projekt intelektualny, czy to liberalny, czy to zachowawczy bowiem, lecz praktyka polityczna lat pięćdziesiątych, realizowana w monarchii Hohenzollernów i rozpatrywana na przykładzie prowincji pruskiej, jest tej pracy głównym tematem. Mechanizm odzyskiwania siły władzy po rewolucji, jej samodyscyplinowanie się z jednej strony, walka z opozycją i walka liberałów i demokratów o przetrwanie, próby obrony wolności politycznych gwarantowanych formalnie przez konstytucję z 1848/1850 r., takich jak wolność sumienia i prasy, zgromadzeń i zrzeszania się, ochrona wolności osobistej stanowią główne wątki opisu epoki reakcji, zwanej umownie Erą Manteuffla. Samoorganizacja opozycji i jej powrót do aktywnego życia politycznego po latach wymuszonej przez system represji wewnętrznej emigracji to natomiast podstawowe tematy części następnej, obejmującej czterolecie tzw. Nowej Ery. A zatem to formy i przestrzenie uprawiania polityki przez obie przeciwstawne sobie strony konfliktu, elitę władzy i elitę opozycji, gra pomiędzy nimi, wzajemne relacje rządzących i rządzonych, zostały świadomie wybrane dla dokonania próby analizy tego czasu.

Słowo wstępne /  7
Koniec rewolucji / 17
Era Manteuffla / 57

Rządzący – restytucja siły / 57
Ideolodzy rządzących – konserwatyści i ich konserwatyzm / 67
Samodyscyplinowanie się władzy / 76
Oktrojowane wolności  / 124
Areny gry politycznej / 146
Państwo opresywne i jego kontestatorzy / 328

Nowa Era / 357
Wychodzący z cienia / 357
Realpolitik jako uświadomiona konieczność / 373
Rządzeni – ku nowym wyzwaniom politycznym / 419

Bibliografia / 483
Regierende und Regierte. Der Staat und die politische Opposition in der Provinz Preußen in den Jahren 1848–1862. Zusammenfassung / 501
Inhaltsverzeichnis / 505
Indeks osobowy / 507

Magdalena Niedzielska