Naród bez państwa na drogach do nowoczesności. Książka jubileuszowa w 70. rocznicę urodzin Profesora Szczepana Wierzchosławskiego

Inicjatywa wydania niniejszego tomu wyrosła z chęci uhonorowania Pana Profesora Szczepana Wierzchosławskiego w związku z siedemdziesięcioleciem Jego urodzin. Wystąpiły z nią dwa kręgi Jego współpracowników – z Zakładu Historii XIX w. w Instytucie Historii i Archiwistyki UMK oraz Zakładu Historii Pomorza PAN. Zamysł to dość tradycyjny, podobnie jak i sposób jego realizacji, niemniej wyraża on szczery szacunek zarówno dla osoby Pana Profesora, jak i znaczenia Jego dorobku naukowego. Profesor Szczepan Wierzchosławski, którego zainteresowania badawcze od kilku dekad skupiały się na historii Pomorza Gdańskiego w epoce porozbiorowej, jest autorem znaczących prac poświęconych polskiemu ruchowi narodowemu, jego elitom i wybitnym działaczom. Ten aspekt, który moglibyśmy określić jako pisanie historii polskiego Pomorza (albo polskiej historii Pomorza), uzupełniają prace ujmujące dzieje Prus Zachodnich w XIX w. z perspektywy uwzględniającej również zasadniczą funkcję w nich pełnioną zarówno przez instytucje władzy państwa pruskiego, a następnie Rzeszy Niemieckiej, jak i dominujący niemiecki etnos. Także niektóre z artykułów w jubileuszowym wydawnictwie dedykowanym Profesorowi, idąc śladem Jego prac, stawiają podobne pytania o znaczenie funkcjonowania społeczności polskiej w obcej niemieckiej państwowości i środowisku społecznym dla uformowania się jej specyfiki i modelu rozwoju w XIX stuleciu. Peryferyjność Prus Zachodnich w oglądzie ogólnej historii ziem polskich w XIX wieku przy na nowo postawionych pytaniach badawczych przestaje być wadą, lecz przeciwnie: umożliwia dostrzeżenie szczególnego znaczenia tego okresu dla uformowania się nowoczesnego społeczeństwa. Owo nowe spojrzenie zawdzięczamy także pracom Profesora.

Wprowadzenie / 9

Andrzej Romanow
Stan badań oraz dylematy i perspektywy badawcze prasy pomorskiej w latach 1848–1918 / 11

Edmund Kizik
Rabunki w kościołach rejencji gdańskiej w pierwszej połowie XIX wieku, czyli o znaczeniu badań nad prowincjonalną prasą ogłoszeniową / 31

Mieczysław Wojciechowski
Postawa Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands – SPD) wobec aktu dwóch cesarzy z 5 listopada 1916 roku, prezentowana na łamach jej centralnego organu partyjnego „Vorwärts” 7 listopada 1916 roku / 53

Włodzimierz Stępiński
Niemieckie Turnerstwo wobec klęski Rzeszy w 1918 roku i traktatu wersalskiego, w świetle „Deutsche Turn-Zeitung”. Kilka uwag / 63

Tomasz Krzemiński
Małe miasta Pomorza Nadwiślańskiego w dobie przemian cywilizacyjnych XIX wieku. Społeczność lokalna między zacofaniem a modernizacją / 103

Tomasz Łaszkiewicz
Wielka wojna z perspektywy ziemiańskiego dworu w zaborze pruskim / 125

Przemysław Olstowski
Irredenta jako czynnik modernizacji społecznej na ziemiach polskich na przełomie XIX i XX wieku. Przypis do rozważań nad wiekiem XIX i początkiem wieku XX / 143

Ilona Zaleska
Udział Kościoła katolickiego w życiu politycznym Królestwa Polskiego w latach rewolucji 1905–1907 / 161

Aneta Niewęgłowska
Wpływ zaborów na role społeczne Polek w XIX wieku. Zarys problematyki / 191

Jerzy Dygdała
Spory o starostwo człuchowskie w latach 1771–1772, czyli jak Karol Radziwiłł „Panie Kochanku” i konfederaci barscy szukali pomocy u władz pruskich / 213

Teresa Rączka-Jeziorska, Paweł A. Jeziorski
Z dziejów Liksny w dawnych Inflantach Polskich. Ludzie i miejsca / 235

Bogusław Dybaś
Hrabia i Profesor. Relacje między Karolem Lanckorońskim a Maxem Dvořákiem w świetle zachowanej korespondencji / 273

Bolesław Hajduk
Skandynawia wobec niepodległości Polski w latach 1914–1919 / 299

Rozmowa z prof. dr. hab. Szczepanem Wierzchosławskim (rozmawiają Aneta Niewęgłowska i Tomasz Krzemiński) / 323

Magdalena Niedzielska