Statystyczna i ekonometryczna analiza przestrzennych zjawisk ekonomicznych. Metody i zastosowania

Książka stanowi przegląd narzędzi i metod ilościowych przydatnych do analiz różnych aspektów zjawisk gospodarczych z perspektywy przestrzennych i przestrzenno-czasowych tendencji i prawidłowości oraz zawiera przykłady rozwiązań konkretnych problemów ekonomicznych z wykorzystaniem rzeczywistych i aktualnych danych. Wybór omawianych metod został podyktowany praktyczną ich przydatnością i oceną walorów poznawczych. Przykłady empiryczne dotykają ważnych problemów gospodarki, w tym gospodarki regionalnej, stanowiąc jednocześnie przyczynki do pogłębionych i szerszych analiz badawczych.

Prezentowane podejścia badawcze wychodzą naprzeciw wyzwaniom współczesnych trendów, obserwowanych zarówno w rozwijanej metodologii, jak i w przestrzennych analizach empirycznych. Analizy zjawisk ekonomicznych z wykorzystaniem metod opisanych w tej książce i danych „zlokalizowanych” w przestrzeni i czasie pozwalają na uwzględnienie wielu ważnych aspektów rzeczywistego przebiegu tych zjawisk.

Publikacja może zainteresować pracowników naukowych (również spoza grona statystyków i ekonometryków, np. geografów ekonomicznych) oraz praktyków, w szczególności analityków gospodarczych czy przedstawicieli polityki regionalnej, natomiast studentom kierunków ekonomicznych, regionalistyki, geografii społeczno-ekonomicznej itp. pomoże w opanowaniu przydatnych metod i nabyciu umiejętności ich stosowania.

Wstęp / 5

1. Wprowadzenie do analizy przestrzennych zjawisk ekonomicznych / 11
1.1. Istota analiz przestrzennych. Geneza statystyki i ekonometrii przestrzennej / 11
1.2. Podstawowe zasady przeprowadzania analiz przestrzennych i konstrukcji przestrzennych modeli ekonometrycznych / / 14
1.3. Dane przestrzenne – określenia i rodzaje danych / 16
1.4. Specyfika i użyteczność danych przestrzennych i przestrzenno-czasowych / 18

2. Wprowadzenie do R / 21
2.1. Uwagi ogólne – instalacja programu i pakietów dodatkowych / 21
2.2. Wczytywanie danych i podstawowe obliczenia statystyczne / 24
2.3. Wizualizacja danych przestrzennych – przykłady / 30

3. Problem zmiennej jednostki odniesienia – Modifiable Areal Unit Problem (MAUP) / 37
3.1. Skutki zmiany poziomu przestrzennej agregacji danych – uwagi teoretyczne / 37
3.2. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 38
3.3. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 45

4. Opisowe miary statystyki przestrzennej / 47
4.1. Statystyki tendencji centralnej i rozproszenia / 47
4.2. Koncentracja przestrzenna – istota, pomiar, interpretacja / 49
4.3. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 54
4.4. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 72

5. Identyfikacja przestrzennej i przestrzenno-czasowej struktury procesów ekonomicznych / 75
5.1. Uwagi wstępne / 75
5.2. Trendy przestrzenne i przestrzenno-czasowe / 76
5.3. Autokorelacja przestrzenna / 78
5.3.1. Pojęcie, rodzaje, interpretacja / 78
5.3.2. Pomiar i ocena statystycznej istotności / 80
5.4. Podsumowanie / 85
5.5. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 86
5.6. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 108

6. Przestrzenne i przestrzenno-czasowe modele zależności między procesami ekonomicznymi / 111
6.1. Modele przestrzenne – klasyfikacja / 111
6.2. Diagnostyka modeli przestrzennych / 113
6.3. Przestrzenny model Durbina jako narzędzie wyznaczania efektów spatial spillovers / 115
6.4. Modele przestrzenno-czasowe / 116
6.4.1. Przesłanki specyfikacji modeli przestrzenno-czasowych / 116
6.4.2. Przykładowe specyfikacje modeli przestrzenno-czasowych / 117
6.5. Wpływ agregacji danych na modelowanie procesów przestrzennych – raport z badań / 118
6.6. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 121
6.7. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 145

7. Modele panelowe w ujęciu klasycznym i przestrzennym / 149
7.1. Uwagi wstępne / 149
7.2. Modele panelowe bez efektów przestrzennych / 150
7.3. Przestrzenne modele panelowe / 153
7.4. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 156
7.5. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 165

8. Syntetyczne mierniki rozwoju obiektów wielocechowych / 167
8.1. Uwagi ogólne / 167
8.2. Porządkowanie liniowe – etapy procedury / 168
8.3. Wybrane mierniki taksonomiczne / 174
8.3.1. Taksonomiczny miernik rozwoju Hellwiga / 175
8.3.2. Przestrzenne taksonomiczne mierniki rozwoju / 175
8.4. Dynamiczne aspekty wyznaczania rankingów – ocena zgodności uporządkowań w czasie / 178
8.5. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 180
8.6. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 204

9. Klasyfikacja obiektów ekonomicznych z wykorzystaniem analizy skupień / 207
9.1. Uwagi wstępne / 207
9.2. Hierarchiczne metody aglomeracyjne / 208
9.3. Metody iteracyjno-optymalizacyjne / 209
9.4. Wybór metody klasyfikacji i ustalanie liczby skupień / 210
9.5. Rozwiązania przykładowych problemów ekonomicznych / 212
9.6. Zagadnienia do samodzielnego rozwiązania / 223

Zakończenie / 225
Załączniki / 227
Bibliografia / 231

Elżbieta Szulc

Mateusz Jankiewicz