Wola powszechna w filozofii politycznej

Książka jest poświęcona kategorii woli powszechnej oraz roli, jaką można przypisać jej niektórym odczytaniom w kontekście współczesnej filozofii politycznej. Autor śledzi narodziny i rozwój tej idei w czasach antycznych, średniowiecznych, nowożytnych i współczesnych, najwięcej miejsca poświęcając w tym kontekście myśli Jeana Jacquesa Rousseau – niekwestionowanego pioniera upolitycznienia volonté générale – oraz dziewiętnasto- i dwudziestowiecznych idealistów brytyjskich (Thomas Hill Green, Francis Herbert Bradley, Bernard Bosanquet). Okazuje się, że prace tych ostatnich, właśnie dzięki przewartościowaniu koncepcji Rousseau, niosą pokaźny potencjał heurystyczny. Pozwalają złagodzić napięcia leżące u podstaw wielu współczesnych sporów filozoficzno-politycznych, zwłaszcza debaty między liberalną i komunitarystyczną
wizją miejsca jednostki we wspólnocie.

Wstęp / 9

Rozdział 1. Od teologii do polityki. ewolucja kategorii woli powszechnej / 23
Od św. Pawła do Denisa Diderota / 26
Blaise Pascal / 29
Nicolas Malebranche / 31
Jacques Benigne Bossuet, François Fénelon, Pierre Bayle / 39
Charles de Montesquieu / 45
Denis Diderot / 51
Wola powszechna w myśli Jeana Jacques’a Rousseau / 55
Wola powszechna. Definicja i interpretacje / 60
Wola powszechna a prawo naturalne / 77
Wola powszechna a wola wszystkich / 91
Dwie wizje wspólnoty / 96
Królestwo woli powszechnej, czyli jak powstają wspólnoty idealne / 102
Podsumowanie / 120

Rozdział 2. Wspólnota w perspektywie idealizmu / 123
Poza abstrakcjami rozumu / 135
Odrzucenie aprioryzmu / 138
Przeciw indywidualizmowi. Teorie pierwszego rzutu oka / 141
Przeciw kontraktualizmowi i nowożytnemu jusnaturalizmowi / 153
Społeczne źródła tożsamości. W stronę kontekstualizmu / 165
Moje miejsce i jego obowiązki (Francis Herbert Bradley) / 168
Wspólnota idei (Bernard Bosanquet) / 173
Obowiązki moralne a zobowiązania prawne (Thomas Hill Green) / 181
Teleologizm, historycyzm, ideał moralny. W stronę obiektywizmu wartości / 186
Ideał moralny / 189
Teleologizm, historycyzm. Moralne cele wspólnoty i ludzkości / 194
„Obowiązki obywatelstwa” (Bernard Bosanquet a Francis Herbert Bradley) / 201
Podsumowanie / 211

Rozdział 3. Idealistyczne ujęcia woli powszechnej / 215
Przełomowość i ograniczenia myśli Jeana Jacques’a Rousseau / 220
Od utopii atomizmu do utopii wspólnoty / 221
Antyczne intencje, nowożytne porażki / 229
Wola powszechna jako… / 234
... wola uniwersalna (Francis Herbert Bradley) / 235
... zbiór nadziei i lęków (Thomas Hill Green) / 241
... system idei (Bernard Bosanquet) / 252
Dalsze losy idealistycznej koncepcji woli powszechnej / 264
Krytyka. Spór o metafizyczną teorię państwa / 264
Kontynuacja. John Henry Muirhead, Hector James Wright Hetherington, Leonard Trelavny Hobhouse, John Atkinson Hobson / 280
Podsumowanie / 288

Rozdział 4. Idealizm, wola powszechna i spór liberalno-komunitarystyczny / 293
Indywidualizm we współczesnej filozofii politycznej / 293
Indywidualizm(y) i doktryny polityczne / 296
Indywidualizm w tradycji liberalnej / 304
Perspektywa wspólnotowa / 308
Dialogiczny charakter rzeczywistości. Uznanie społeczne / 312
Teleologiczny wymiar egzystencji / 318
Krytyka jaźni nieuwarunkowanej. Rządy praw versus rządy dobra wspólnego / 323
Sfery sprawiedliwości / 328
Liberalny komunitaryzm / 331
Czy idealizm jest liberalno-komunitarystyczny? / 351
Idealistyczna teoria prawa / 357
Uznaniowy charakter prawa / 360
Dobro wspólne / 368
Wolność negatywna – wolność pozytywna. Prawo
negatywne – prawo pozytywne / 372
Dalsze losy idealistycznej teorii prawa / 378
Wyznaczniki liberalnego komunitaryzmu idealistów / 383
Teleologizm / 383
Metafizyczne ugruntowanie polityki / 385
Kontekstualizm etyczno-polityczny / 387
Między relatywizmem a uniwersalizmem / 389
Krytyka koncepcji wolności negatywnej / 391
Indywidualizm / 395
Podsumowanie / 398

Zakończenie / 401
Bibliografia / 407
Summary. the general will in political philosophy / 449
Indeks osobowy / 455

Janusz Grygieńć