Wybory i konieczności. Poezja Asnyka wobec gustów estetycznych i najważniejszych pytań swoich czasów

Adam Asnyk nie należy do twórców niewdzięcznie traktowanych przez historyków literatury. Owszem, bywały okresy mniejszego zainteresowania jego dorobkiem, co zresztą jest zwyczajne. Lecz także stawał się przecież obiektem zainteresowań najwybitniejszych; by nie sięgać dalej wstecz, można wymienić Chrzanowskiego, Kucharskiego, Krzyżanowskiego, Szweykowskiego; wydawano go też z dobrymi wstępami J. Rosnowskiej i S. Lichańskiego. Istnieją znakomite prace poświęcone różnym tematom lub okresom jego twórczości, zawierające trafne i wyważone objaśnienia i interpretacje, uczciwie i rzetelnie oddające sprawiedliwość osiągnięciom pióra najwybitniejszego poety ?czasów niepoetyckich". Prace te w zasadzie tworzą liczący się i wiarygodny kanon sądów o twórczości poetyckiej autora ?Nad głębiami". Z ostatnich należy odnotować szkic S. Frybesa poświęcony podtekstom politycznym dramatów Asnyka, a następnie monografię napisaną przez A. Baczewskiego obejmującą całą spuściznę pisarską Asnyka.
Niniejsza praca nie podejmuje wcale polemik czy rewizji sądów wyrażanych w istniejących opracowaniach. Sądy te przecież wynikały z uczciwych poznawczych dociekań autorów. Stoi za nimi prawda ich osobistych przeświadczeń. Zresztą - niniejsza praca ogromnie dużo im zawdzięcza: uświadamiały mi one, jako autorce pracy, o czym nie należy już pisać, bo inni zrobili to dużo wcześniej i - ponadto - zrobili bardzo dobrze.

Zofia Mocarska-Tycowa