Wykłady z pedagogiki ogólnej, t. 3: Logos edukacji

Niniejsza książka to wynik realizacji jednego z punktów szerszego planu, polega­jącego na zastosowaniu perspektywy antropologicznej w definiowaniu i rozstrzy­ganiu światopoglądowych problemów pedagogiki. Zawiera ona charakterystykę pedagogicznego poznania i wiedzy na szerszym tle procesów informacyjnych, leżących u podstaw narodzin, funkcjonowania i rozwoju ładu edukacyjnego. Swym podtytułem praca nawiązuje do jednego z rozdziałów (Pedagogika jako logos edukacji) pierwszego tomu obecnego cyklu Wykładów, w którym idee tu rozwijane zostały po raz pierwszy przedstawione w swej wstępnej, a zarazem elementarnej postaci. W sensie dydaktycznym prezentowana książka dotyczy spraw, które w syste­mie kształcenia wyższego pedagogów (na UMK) zajmują miejsce pośrednie mię­dzy „Wprowadzeniem do pedagogiki" a „Metodologią badań pedagogicznych". Znaczenie terminu „logos" jest najczęściej objaśniane za pomocą takich po­jęć, jak: „słowo", „mowa", „rozum", „nauka", „myślenie". Sens nadrzędny w sto­sunku do tych znaczeń ma jednak interpretacja, zgodnie z którą „logos" to duch, dusza, czynnik ożywiający martwą materię, siła tłumacząca szczególny status i własności tworów ożywionych. W takim właśnie - ogólnym - znaczeniu, z jego licznymi pochodnymi, słowo „logos" jest stosowane w niniejszej książce. „Duchem" systemu edukacyjnego jest zachodzący w nim „metabolizm infor­macyjny". To on ostatecznie „odpowiada" za to, że systemy edukacyjne (mikro lub makro) charakteryzuj ą się własnościami typowymi dla „ożywionych" skład­ników rzeczywistości kulturowej. 

Słowo wstępne / 9

I. Z problematyki teorii poznania / 11
1. Poznanie i jego poznanie / 11
2. Epistemologia: jej status i problematyka / 14
3. Filozoficzne teorie poznania / 16
4. Od filozoficznych do naukowych teorii poznania / 19
5. Od nauk o poznaniu i komunikacji do kognitywistyki / 22
6. Podejścia teoretyczne w badaniu procesów informacyjnych i poznawczych / 24

II . Pedagogika w poszukiwaniu tożsamości / 25
1. Pedagogika ogólna i jej zadania epistemologiczne / 25
2. Pedagogiczna samowiedza – luksus czy konieczność? / 26
3. Spory o pedagogikę / 28
4. Przykładowe koncepcje pedagogiki / 29
5. Podstawowe nurty refleksji epistemologicznej w pedagogice / 33
6. Poza dotychczasowe dylematy / 34

II . Zjawiska informacyjne podstawą porządku życiowego i kultury / 36
1. Poza poznawczy antropocentryzm / 36
2. Metabolizm informacyjny podstawą porządku życiowego / 38
3. O pojęciu informacji / 40
4. Języki życia / 43
5. Zjawiska informacyjne w antroposystemie, specjalizacja informacyjna człowieka / 44
6. Mechanizm reprezentacji, jego swoistość w antroposystemie / 46
7. Zjawiska informacyjne w systemach nadorganicznych (kulturowych) / 47
8. Poznanie i wiedza w antroposystemie / 49

IV. O statusie i własnościach zjawisk edukacyjnych / 53
1. Punkt wyjścia / 53
2. Jak określać status edukacji? / 53
3. Praca stwarza człowieka / 55
4. Ład teliczny w homogenezie / 57
5. Anatomia i fizjologia świata edukacyjnego / 60

V. Informacyjne podstawy ładu edukacyjnego / 65
1. Metabolizm informacyjny w strukturach edukacyjnych / 65
2. Podsystem informacyjny praktyki pedagogicznej / 67
3. Podsystem informacyjny kierowania edukacyjnego / 69
4. Podsystem informacyjny struktury zadaniowej i społecznej / 70
5. Podsystem informacyjny adaptacji i rozwoju / 72

VI. Mechanizm reprezentacji i rozwój zasobów informacyjnych edukacji / 75
1. Ogólna charakterystyka mechanizmu reprezentacji / 75
2. Ład materialny jako produkt reprezentacji i nośnik doświadczenia / 77
3. Ład społeczny jako produkt reprezentacji i nośnik doświadczenia / 78
4. Ład semiotyczny / 80
5. Referencje do współczesności / 80

VII . Pedagogia / 85
1. Pedagogika jako logos edukacji / 85
2. Pedagogia według pedagogów / 86
3. Pedagogia – ku interpretacji kognitywistycznej / 89
4. Pedagogia odtwórcza – pedagogia innowacyjna / 91
5. Kiedy pedagogika chce być pedagogią? / 93

VII . Pedagogiczne uczenie się i doświadczenie / 94
1. Idea wiodąca / 94
2. Przykład pedagogicznego uczenia się / 95
3. Uczenie się – określenia elementarne / 98
4. Uczenie się jako postać aktywności informacyjnej / 99
5. Pamięć: zachowywanie wyników uczenia się / 101
6. Pedagogiczne uczenie się / 102
7. Rodzaje pedagogicznego uczenia się / 103
8. Logika uczenia się pedagogicznego / 106
9. Społeczny wymiar pedagogicznego uczenia się, dyfuzja nowości / 106
10. Doświadczenie jako produkt uczenia się / 107
11. Doświadczenie pedagogiczne / 109
12. Struktura pedagogicznego doświadczenia / 109
13. Rozwój pedagogicznego doświadczenia / 110
14. Uwaga końcowa / 111

IX. Uniwersum symboliczne edukacji / 113
1. Logos symboliczny edukacji: określenia wstępne / 113
2. Dyskurs edukacyjny / 114
3. Wielofunkcyjność logosu symbolicznego edukacji / 116
4. Pedagogiczna wieża Babel / 117

X. Formy świadomości edukacyjnej / 122
1. Wprowadzenie / 122
2. Świadomość, świadomość jednostkowa, świadomość zbiorowa (społeczna) / 123
3. Kultura duchowa / 126
4. O zastosowaniach edukacyjnych kategorii „formy świadomości” / 127
5. Byt i świadomość w wychowaniu / 128
6. Pedagogiczne formy świadomości / 131

XI. Logos teoretyczny w wychowaniu / 134
1. „Teoria” – podstawowa dwuznaczność / 134
2. Pedagogika przedteoretyczna i teoretyczna / 136
3. Pedagogika teoretyczna – parametry analizy / 137
4. Czy i jaka teoria edukacji jest możliwa? / 139
5. Pluralizm dyskursu teoretycznego / 143
6. Struktura pedagogiki teoretycznej / 146

XII . Pedagogika światopoglądowa / 150
1. Światopogląd jako kategoria epistemologiczna / 150
2. Dyskurs światopoglądowy w pedagogice / 153
3. Przykład orientacji światopoglądowej w myśli pedagogicznej / 156
4. Problematyka myśli pedagogicznej / 157
5. Ideologia edukacyjna jako produkt myśli pedagogicznej / 159
6. Ideologia edukacyjna jako teoria / 163

XII . Pedagogika prakseologiczna / 167
1. Punkt wyjścia / 167
2. Geneza i status paradygmatu prakseologicznego w pedagogice / 170
3. Analiza przykładu / 173
4. Teoria jako nośnik doświadczenia oraz narzędzie modelowania działań / 180

XIV. Perspektywa naukowa w pedagogice / 184
1. Rodowód i status poznania naukowego w pedagogice / 184
2. Podmiot poznający / 186
3. Przedmiot poznania / 189
4. Proces poznania / 193
5. Produkty poznania / 199
6. Jedność i wielorakość poznania naukowego: pedagogika scjentystyczna i humanistyczna / 206

XV. Logos edukacji – podsumowanie / 210
Selektywna bibliografia / 223

Roman Schulz