Parenteza ze składnikiem czasownikowym we współczesnym języku polskim

Uznana hipoteza lingwistyczna o abstrakcyjności systemu językowego zmusza do akceptacji twierdzenia, że dowolny paradygmat opisu - bez względu na przyjęte założenia metodologiczne oraz stosowane procedury badawcze - jest zawsze przybliżonym odwzorowaniem stanu realnego. Tym samym należy przyjąć, że żadnej gramatyce nie można przypisywać cech absolutnych - „nie ma takiego modelu, któremu nie dałoby się przeciwstawić modelu lepszego". Stwierdzenie to z kolei prowadzi do konkluzji, że w obrębie dowolnego - niesprzecznego i eksplicytnego - paradygmatu naukowego znajdują się zagadnienia, których adekwatny opis zgodny z zadeklarowanymi założeniami jest trudny do zrealizowania.

Wstęp / 9

ROZDZIAŁ  I. DOTYCHCZASOWE POGLĄDY NA TEMAT PARENTEZY/ 15
1. Wprowadzenie / 15
2. Parenteza jako człon wypowiedzenia zestawionego / 18
2.1. Definicja zjawiska / 20
2.2. Typologia wyrażeń parentetycznych / 23
3. Wyrażenia parentetyczne a komentarze metatekstowe / 26
4. Parenteza w składni zależności I. Mielczuka / 29
5. Wyrażenia wtrącone w polskiej składni strukturalnej / 33
6. Parenteza w składni formalnej Świdzińskiego / 36
7. Podsumowanie / 45

ROZDZIAŁ  II. WTRĄCENIE A PARENTEZA - PROBLEMY DEFINICYJNE /47
1. Wprowadzenie / 47
2. Pojęcie „wtrącenie" i jego zakres / 48
2.1. Cechy dystynktywne wtrącenia / 50
2.2. Status obiektu współwystępującego z wtrąceniem / 52
2.3. Sygnały izolacji / 54
2.3.1. Dwustronność izolacji wtrąceń / 54
2.3.2. Obligatoryjność sygnałów izolacji graficznej / 58
2.4. Przyjęta definicja wtrącenia / 63
3. Klasyfikacja wtrąceń / 64
3.1. Materiałowy zakres klasyfikacji / 66
3.2. Kryteria klasyfikacji /. 67
3.2.1. Zależność składniowa w sensie dystrybucyjnym / 67
3.2.2. Równoważność składniowa względem członu struktury kookurentnej / 72
3.2.3. Stabilizacja linearyzacyjna struktury wtrąconej / 73
3.2.4. Konotacja współskładnika w obrębie struktury kookurentnej / 75
3.2.5. Samodzielność składniowa / 76
3.3. Schemat klasyfikacji / 82
3.4. Wnioski / 84
4. Parenteza jako szczególny rodzaj wtrącenia / 84
4.1. Metatekstowa funkcja parentezy / 86
4.1.1. Wtrącenie - parenteza - metatekst / 86
4.1.2. Problem wyrażeń semantycznie pustych / 90
4.2. Parenteza a wyrażenia wprowadzające cytat / 92
4.3. Niedefinicyjne cechy wyrażeń parentetycznych / 96
4.3.1. Kontur intonacyjny / 96/
4.4. Rozumienie pojęcia „wyrażenie parentetyczne" / 98
5. Wnioski / 99

ROZDZIAŁ III. PARENTEZA W STRUKTURZE JEDNOSTEK SKŁADNIOWYCH / 101
1. Wprowadzenie / 101
2. Człony i nieczłony konstrukcji zdaniowej / 103
2.1. Ogólne założenia opisu / 103
2.2. Związane i niezwiązane komponenty całostki syntaktycznej / 108
2.3. Pojęcie składnika zdania / 111
2.4. Status syntaktyczny wyrażenia parentetycznego / 113
3. Problem hierarchii jednostek składniowych / 116
3.1. Potrzeba wyróżniania pośrednich poziomów hierarchii składniowej / 117
3.2. Hierarchia jednostek składniowych a pozycja syntaktyczna / 120
3.2.1. Grupa a fraza / 121
3.2.2. Fraza niewymagana a niefraza / 122
3.2.3. Poziom pozycji syntaktycznej / 126
3.3. Poziom wypowiednika / 133
3.4. Przyjęta hierarchia jednostek składniowych / 140
4. Strukturalna interpretacja ciągów parentetycznych / 144
4.1. Struktura wypowiedników z wyrażeniami dostawionymi / 144
4.2. Interpretacja zależności akomodacyjnych / 150
4.3. Wymaganie wystąpienia członu kookurentnego /. 157
5. Podsumowanie / 159

ROZDZIAŁ  IV. ZASADY OPISU PARENTEZY CZASOWNIKOWEJ /161
1. Wprowadzenie / 161
2. Identyfikacja badanych obiektów / 162
2.1. Założenia wstępne / 163
2.1.1. Stosowane terminy / 163
2.1.2. Cechy definicyjne / 164
2.1.3. Definicja czasownikowego wyrażenia parentetycznego / 165
2.2. Testy identyfikacyjne / 166
2.2.1. Procedury interpolacyjne / 167
2.2.2. Procedury transformacyjne / 171
2.2.3. Procedury substytucyjne / 173
2.3. Próba wyodrębnienia zbioru „czasowników parentetycznych" / 174
2.3.1. Zasadność wyróżniania „czasowników parentetycznych" / 175
2.3.2. Cechy niedystynktywne czasownikowych wyrażeń parentetycznych / 177
2.3.3. Właściwości dystynktywne czasowników parentetycznych / 180
2.3.4. „Czasownik parentetyczny" - kwalifikacja form wątpliwych / 183
3. Operacyjny charakter parentezy czasownikowej / 186
3.1. Istota operacji parentetyzującej / 186
3.2. Zasady przeprowadzania operacji parentetyzujących / 190
4. Transformacje parentetyzujące / 192
4.1. Pojęcie transformacji w składni formalnej / 192
4.2. Typy transformacji parentetyzujących / 193
4.2.1. Transformacje zdań parentetycznych [PARENTs ] / 194
4.2.2. Transformacje parentetycznych wyrażeń imiesłowowych [PARENTpart ] / 197
4.3. Ograniczenia transformacji parentetyzujących / 198
4.3.1. Ograniczenia przekształceń parentetyzujących (kierunek L -> P) /199
4.3.2. Ograniczenia przekształceń deparentetyzujących (kierunek P -> L) / 202
5. Wewnętrzne i zewnętrzne ograniczenia realizacji struktur parentetycznych /205
5.1. Wprowadzenie / 205
5.2. Ograniczenia wewnętrzne / 206
5.2.1. Zasady linearyzacji czasownikowych struktur parentetycznych / 206
5.2.2. Typ elementu funkcyjnego / 211
5.2.3. Frazeologizmy / 222
5.3. Ograniczenia zewnętrzne / 227
5.3.1. Typ struktury kookurentnej względem wyrażenia parentetycznego / 227
5.3.2. Ograniczenia linearyzacji / 233
6. Parentetyki czasownikowe jako operatory strukturalne / 238
6.1. Problem operacji w aspekcie strukturalnym / 238
6.2. Parentetyki czasownikowe jako operatory iteracji / 239
6.3. Parentetyki czasownikowe jako operatory izolacji / 243
7. Wnioski / 246

ROZDZIAŁ V. CZASOWNIKOWE WYRAŻENIA PARENTETYCZNE - PRÓBA SYSTEMATYZACJI /247
1. Wprowadzenie / 247
2. Schemat klasyfikacji strukturalnej / 248
2.1. Kryteria klasyfikacji / 249
2.1.1. Syndetyczność i asyndetyczność struktur parentetycznych / 249
2.1.2. Fraza bezokolicznikowa jako bezpośredni podrzędnik formy finitywnej / 250
2.1.3. Człon czasownikowy jako kontekst wystarczający ciągu parentetycznego / 252
2.1.4. Zajmowanie przez wyrażenie funkcyjne pozycji składniowej przy jednostce czasownikowej / 253
2.2. Proponowana hierarchizacja cech dystynktywnych / 254
3. Podział zgodny z kryterium łączliwości / 255
4. Opis czasownikowych struktur parentetycznych / 258
4.1. Klasa A - asyndetyczne struktury parentetyczne o wystarczającym kontekście czasownikowym (Cp⎨Vp⎬) / 259
4.2. Klasa B - asyndetyczne struktury parentetyczne o niewystarczającym kontekście czasownikowym (Cp⎨Vp+X∨Y⎬) / 267
4.3. Klasa C - asyndetyczne struktury parentetyczne z podrzędnikiem bezokolicznikowym (Cp⎨Vp1+Vp2(inf)⎬) / 274
4.4. Klasa D - syndetyczne struktury parentetyczne z wyrażeniem funkcyjnym zajmującym pozycję operacyjną (Cp⎨F+Vp⎬) / 280
4.5. Klasa E - syndetyczne struktury parentetyczne z wyrażeniem funkcyjnym niezajmującym pozycji operacyjnej (Cp⎨F+Vp⎬) / 287
4.6. Klasa F - syndetyczne struktury parentetyczne z podrzędnikiem bezokolicznikowym (Cp⎨F+Vp1+Vp2(inf)⎬) / 293
4.7. Podsumowanie / 300
5. Propozycja podziału wyrażeń czasownikowych zgodnego z kryterium operacyjności / 302 

Zakończenie / 309
System oznaczeń / 315
Lokalizacja przykładów / 319
Bibliografia / 321
Summary / 343

Andrzej Moroz