Kategoria: Nauki humanistyczne / Filologia polska

Elektryczny romantyzm. Nauka o elektryczności a literatura i filozofia polska pierwszej połowy XIX wieku

seria:Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej autorzy: Piotr Urbanowicz

Rok wydania:2024 Nr wydania:Wydanie pierwsze Liczba stron:380 ISBN:978-83-231-5364-1 eISBN:978-83-231-5365-8 Format:210 x 145 DOI:10.12775/978-83-231-5365-8

OPIS Głównym celem autora książki jest znalezienie odpowiedzi na pytanie,
czym była elektryczność dla romantycznych ludzi świata literatury i filozofii badana przez fizyków i chemików u progu XIX wieku w Polsce. Jako obiekt zainteresowania najtęższych umysłów epoki wprowadziła niemały zamęt w gmachu wiedzy wzniesionym na kategorii hierarchii bytów i przyczyniła się do ustanowienia nowych filozofii przyrody. Wbrew pozorom związek między elektrycznością, tym nowym aktorem, który pojawił się w życiu społecznym dzięki zabiegom oświeceniowych filozofów, a intelektualistami doby romantycznej nie był wcale incydentalny. Wręcz przeciwnie – odegrał swoją rolę w konceptualizacji podstawowych kategorii dla ówczesnej teorii politycznej, społecznej i literackiej: narodu, komunikacji, uczucia, dzieła sztuki. Autor, stosując metody archeologii wiedzy Michela Foucaulta, historii nauki Stevena Shapina, studiów nad nauką i technologią Bruna Latoura oraz teorii metafory, rekonstruuje proces powstawania względnie stabilnej formacji dyskursywnej nazwanej „elektrycznym romantyzmem”. Za ukuciem tego pojęcia stanęło przeświadczenie, że w ogromnej mierze to praktyki naukowe były źródłem nowej wrażliwości i zrodzonej z niej szkoły literackiej oraz filozoficznej, której przykładami są dzieła m.in. Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego czy doktryny filozoficzne Augusta Cieszkowskiego oraz Bronisława Trentowskiego. Badając liczne teksty literackie i filozoficzne epoki romantycznej, artykuły z czasopism naukowych oraz prasy populary- zującej odkrycia i wynalazki, autor stara się opisać procesy krążenia referencji elektryczności, aby wykazać, jak stały się one ważnym budulcem kultury romantycznej.

SPIS TREŚCI Wstęp / 7

Rozdział 1. translacje elektryczności na przełomie xviii i xix wieku / 39
Nauka o elektryczności, czyli nowa episteme / 42
Naukowe (krypto)teologie elektryczności / 66
O empiryczną naukę, czyli kryptoteologii ciąg dalszy / 85

Rozdział 2. performans elektryczności w wileńskim układzie wiedzy / 105
Ku teorii istot promienistych / 108
Magnetyzm zwierzęcy / 130
Promieniści / 147

Rozdział 3. elektryczność jako źródło metafor w teorii i praktyce literackiej / 167
Myślę, więc elektryzuję. Maurycy Mochnacki / 169
Kazimierz Brodziński i „niewidzialny ogień” / 187
„Oczy błyskawice”, czyli o elektryczności w Dziadach cz. III Adama Mickiewicza / 202

Rozdział 4. Adam Mickiewicz i Andrzej Towiański wokół Sprawy Bożej / 231
Elektryzujące improwizacje Adama Mickiewicza / 235
Naukowe translacje w kosmologii Andrzeja Towiańskiego / 245
Koncepcja narodu w Prelekcjach paryskich Adama Mickiewicza / 273

Rozdział 5. „Co w poety ogniło się słowie”? poezja-błyskawica i matematyka wiary Juliusza Słowackiego / 291
Słowacki-naturalista / 294
Matematyka wiary / 315
Poza metaforę / 338

Rozdział 6. filozofia narodowa / 355
Prasa i wspólnoty elektryczne / 359
Baterie elektryczne Bronisława Trentowskiego / 379
Zbawienny elektromagnetyzm Augusta Cieszkowskiego / 394

Zakończenie / 415

Bibliografia / 421

Summary / 437

Indeks osób / 441

Recenzje

Autorzy

Piotr Urbanowicz

Piotr Urbanowicz – teatrolog, performatyk, kulturoznawca.
Doktorat z nauk humanistycznych obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim w 2021 roku. Laureat stypendium Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla wybitnych młodych naukowców. Publikował w licznych czasopismach naukowych, m.in. w „History of Science", „Przeglądzie Kulturoznawczym”, „Kulturze Współczesnej” czy „Kulturze Popularnej". Realizował również projekty artystyczne z dziedziny teatru i sztuk performatywnych. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół zagadnień związanych z tworzeniem i ze społeczną cyrkulacją wiedzy naukowej.

Książki autora:

- Elektryczny romantyzm. Nauka o elektryczności a literatura i filozofia polska pierwszej połowy XIX wieku