Jednostka tekstu prawnego w ujęciu teoretycznym i praktycznym

Prezentowana monografia należy do nurtu prac rozwijających wiedzę o warstwie leksykalnej współczesnych polskich tekstów prawnych. Zastosowaną w niej teorię jednostki języka i gramatyki operacyjnej wzbogacono o pojęcie jednostki tekstu prawnego, co pozwoliło wykazać, że język prawny nie jest odrębnym kodem niezależnym od reguł języka polskiego, lecz stanowi byt ściśle z nimi powiązany. Polszczyznę prawną należy traktować jako specjalistyczny wariant ogólnego języka polskiego, pozostający z nim w zróżnicowanych relacjach semantyczno-składniowych, czego odzwierciedleniem jest zaprezentowane w pracy wewnętrzne zróżnicowanie jednostek tekstu prawnego. Monografia stanowi także głos w dyskusji na temat komunikatywności prawnej odmiany języka. Ujawniono bowiem szereg takich właściwości tekstów prawnych, które utrudniają ich zrozumienie przez prawników. Wypracowaną koncepcję teoretyczną zweryfikowano, opracowując pilotażową wersję słownika jednostek tekstu prawnego. Pokazano, że możliwy jest taki opis leksykograficzny, który jest mocno osadzony na gruncie językoznawczym, ale jednocześnie w sposób systematyczny uwzględnia specyfikę prawnej odmiany języka.

„Monografia Jednostka tekstu prawnego w ujęciu teoretycznym i praktycznym Małgorzaty Gębki-Wolak i Andrzeja Moroza to dzieło o bardzo dużej wartości naukowej, umiejętnie łączące tradycyjne metody naukowe ze zautomatyzowanymi procedurami informatycznymi, wnoszące do badań nad językiem prawnym znaczący i oryginalny wkład. Praca jest pogłębieniem i swoistym ukoronowaniem dotychczasowych badań Autorów i wyrasta z ugruntowanych koncepcji lingwistycznych. Tym samym Autorzy otworzyli ogromne możliwości dla dalszych badań nad językiem prawnym, w ramach których będzie można konsekwentnie ukazywać specyfikę tekstów prawnych przez pryzmat polszczyzny ogólnej. Wydaje się, że jest to najwłaściwszy kierunek, gdyż jego efekty umożliwią zrozumienie skomplikowanej materii nie tylko prawnikom i językoznawcom, ale również wszystkim obywatelom. Z uwagi na korzyści społeczne dokonanie Małgorzaty Gębki-Wolak i Andrzeja Moroza zasługuje na tym większą pochwałę.”

Z recenzji prof. Jarosława Liberka z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wstęp / 9

Rozdział I. Teoretyczne podstawy opisu / 13
1. Ramy metodologiczne / 13
1.1. Perspektywa strukturalistyczna / 13
1.2. Odmiana języka jako zjawisko z poziomu parole / 15
1.3. Prawna odmiana języka w administracyjno-prawnej sferze komunikacyjnej / 18
1.4. Jednostka leksykalna i jej identyfikacja / 22
1.4.1. Walencja immanentnym elementem jednostki leksykalnej / 23
1.4.2. Proporcja jako narzędzie identyfikacji jednostek języka / 24
2. Badania polskiego języka prawnego / 26
2.1. Kształtowanie języka prawnego / 27
2.2. Teza o braku różnic składniowych / 30
2.3. Leksyka jako wyróżnik prawnej odmiany polszczyzny / 33
2.3.1. Problem obiektów opisu / 34
2.3.2. Pojęcie terminu i definicja legalna / 38
2.3.3. Problem potoczności warstwy leksykalnej i związek z innymi odmianami stylistycznymi polszczyzny / 43
2.3.4. Adaptacja jednostek z polszczyzny ogólnej / 45
2.4. Historia badań nad jednostkami tekstu prawnego / 49
3. Materiał i narzędzia / 51
3.1. Źródła materiału / 51
3.2. Gromadzenie materiału i narzędzia do jego przeszukiwania / 52
4. Wnioski / 54

ROZDZIAŁ II. Jednostka tekstu prawnego – rozumienie pojęcia / 57
1. Jednostka tekstu prawnego w zbiorze jednostek systemowych / 60
1.1. Problemy korpusu referencyjnego / 60
1.2. Umowność relacji signifiant i signifié a proces terminologizacji / 66
1.3. Kolokacje – ograniczenia łączliwości jednostek / 74
2. Jednostka tekstu prawnego – zakres pojęcia / 83
2.1. Problem wariantu stylistycznego jednostki / 84
2.2. Jednostka tekstu prawnego a sposób wyznaczenia zakresu pojęcia / 92
2.3. Jednostka tekstu prawnego – propozycja definicji / 97
2.4. Typy jednostek tekstów prawnych / 98
3. Wnioski / 104

ROZDZIAŁ III. Mechanizmy przekształceń w zbiorze jednostek tekstu prawnego / 105
1. Wprowadzenie / 105
2. Sposoby pozyskiwania jednostek tekstu prawnego / 105
2.1. Nieprzekształcane jednostki tekstu prawnego / 108
2.2. Zmodyfikowane jednostki tekstu prawnego / 112
3. Mechanizmy przekształceń znaczeniowych / 116
3.1. Nadawanie nowych znaczeń / 117
3.2. Modyfikacja znaczeń istniejących / 119
3.3. Wyprowadzanie znaczeń dzięki mechanizmom formalnym / 123
4. Mechanizmy przekształceń formalnych / 126
4.1. Mechanizmy przekształceń wewnętrznych / 127
4.1.1. Substytucja segmentu jednostki / 127
4.1.2. Redukcja segmentu jednostki / 131
4.1.3. Uzupełnienie jednostki o segment leksykalny / 135
4.1.4. Ograniczenia morfologiczne / 138
4.2. Mechanizmy przekształceń zewnętrznych / 145
4.2.1. Ograniczenia łączliwości jednostek tekstu prawnego / 146
4.2.2. Ograniczenia linearyzacji zewnętrznej / 149
5. Wnioski / 151

Rozdział IV. Przyczynek do Słownika jednostek tekstu prawnego / 153
1. Założenia słownika / 153
2. Zasady opisu / 155
2.1. Podstawowe elementy hasła / 155
2.1.1. Forma hasłowa / 155
2.1.2. Wykaz aktów prawnych / 157
2.1.3. Typ jednostki i jej kwalifikacja tematyczna / 158
2.1.4. Objaśnienie znaczenia jednostki / 159
2.1.5. Informacja gramatyczna / 161
2.1.6. Kolokacje / 165
2.2. Dodatkowe elementy hasła / 166
2.2.1. Adaptacja do użycia w tekstach prawnych / 166
2.2.2. Powiązane JTP / 166
3. Opis przykładowych jednostek / 167
3.1. Podstawowe warianty jednostek języka / 167
3.2. Systemowe warianty jednostek języka / 176
3.3. Pozasystemowe warianty jednostek języka / 181
3.4. Legalne jednostki terminologiczne / 188
3.5. Specjalne jednostki terminologiczne / 195
3.6. Wnioski / 204

Zakończenie / 207
Cytowana literatura przedmiotu / 213
Streszczenie / 223
Summary / 225

Małgorzata Gębka-Wolak

Andrzej Moroz