Archetyp ofiary w literaturze polskiego romantyzmu

Prezentowana praca podejmuje obecny w polskim literaturoznawstwie temat ofiary, będący jednym z najważniejszych dla wyobraźni twórców dziewiętnastowiecznych. Nigdy wcześniej jednak fenomen ten nie został zanalizowany z tak różnorodnych punktów widzenia, obejmujących jego ontologię, etiologię, antropologię czy teleologię. Monografia Kłobukowskiego stanowi próbę zastosowania narzędzi szeroko rozumianej antropologii literatury do udzielenia odpowiedzi na pytanie o niezwykłą popularność i istotność zagadnienia ofiary w literaturze romantycznej, będącej ważną i ciągle żywotną częścią polskiej kultury. Wątek ten okazuje się uniwersalny i konstytutywny dla typowo romantycznego sposobu poznawania i przeżywania świata. Odwołując się do dyskursów Jungowskiej psychologii głębi, hermeneutyki filozoficznej Paula Ricoeura, religioznawstwa Mircei Eliadego, czy krytyki mitograficznej spod znaku Northropa Frye'a lub teorii monomitu heroicznego Josepha Campbella, autor oddziela od siebie nici stanowiące materię poetycką największych dzieł polskiego romantyzmu w poszukiwaniu archetypowego jądra ofiary, próbując zarysować fenomenologię zjawiska.

Słowo od autora / 7
Wstęp / 11
Prolegomena do fenomenologii ofiary / 11
Stan badań / 13
Teza główna i refutacja - topos czy archetyp? / 16
Romantyków fascynacje mitami / 22
Mitologia a literatura / 30
Instrumentarium metodologiczne / 34
Rozdział 1. Ontologia ofiary / 39
Archetyp ofiary / 39
Etiologia zjawiska / 47
Schemat fenomenu / 52
Formy ofiary w polskiej literaturze romantycznej / 55
Ofiara jako krzywda, cierpienie, prześladowanie / 56
Ofiara jako odkupienie i oczyszczenie / 66
Ofiara jako męczeństwo / 74
Ofiara zastępcza / 85
Ofiara jako rozwój, przemiana i doskonalenie / 92
Ofiara jako praca i sztuka / 95
Mitologia, literatura romantyczna i przemieszczenie / 99
Rozdział 2. Aspekt antropologiczny / 105
Archiscenariusz monomitu / 105
Przekraczanie progu i droga prób, czyli dojrzewanie do posłannictwa / 120
Przemiana, czyli integracja archetypów / 156
Bogini, czyli wcielenia "wiecznej kobiecości" / 158
Sobowtór / 164
Mityczna antropologia romantyczna / 172
Rozdział 3. Teleologia fenomenu ofiary / 179
Cele w planie doczesnym / 179
Metafizyczny sens ofiarnictwa / 201
Zakończenie / 219
Bibliografia / 225
Indeks osobowy / 237
Summary / 245

Miłosz Kłobukowski

doktorant w Instytucie Literatury Polskiej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu; absolwent filologii polskiej ze specjalnością kulturoznawczą i specjalizacją filmoznawczą w uczelni macierzystej (tytuł najlepszego absolwenta Wydziału Filologicznego UMK w 2009 roku); laureat Nagrody im. Czesława Zgorzelskiego w 2010 roku. Przygotowuje pracę doktorską poświęconą mitowi prometejskiemu w perspektywie komparatystycznej; autor licznych artykułów z zakresu literaturoznawstwa, filmoznawstwa, pogranicza literatury i filmu, kultury popularnej, publikował m.in. w „Kwartalniku Filmowym" i „Przeglądzie Humanistycznym". Zainteresowania badawcze skupiają się wokół literatury romantyzmu, twórczości literackiej i filmowej Tadeusza Konwickiego, problematyki obecności mitu w kulturze wysokiej, popularnej i w badaniach literackich, antropologicznych i kulturowych teorii literatury i kina (zwłaszcza problem mitu i rytuału), kina polskiego i amerykańskiego (zwłaszcza Kino Nowej Przygody), psychoanalizy i jej różnych nurtów (od Freuda i Junga po Lacana i Žižka), antropologii kultury. Miłośnik poezji, „niepróżnującego próżnowania" na łonie natury, spacerów nadmorskich, muzyki filmowej i czarnej kawy.