Nawiązane ogniwo. Studia o poezji Cypriana Norwida i jej kontekstach

Studia i szkice zebrane w tej książce powstawały w ciągu ostatniego dziesięciolecia. W centrum zawartej w nich historycznoliterackiej refleksji znajduje się twórczość Cypriana Norwida. Jej lektura stała się punktem wyjścia dla interpretacji kilku różnych wątków dziewiętnastowiecznego dziedzictwa (stąd „konteksty" w podtytule) i zarazem głosem w ciągle otwartej dyskusji o miejscu pisarza w tradycji i na tle nurtów ważnych w kulturze artystycznej dwóch ostatnich stuleci. We współczesnych badaniach nad pisarstwem i plastycznym dorobkiem Norwida sąsiadują i czasami splatają się, harmonijnie lub polemicznie, dwie perspektywy: retrospektywna, ugruntowana dzięki pracom np. Wacława Borowego, Kazimierza Wyki, Zofii Stefanowskiej, Zofii Trojanowiczowej, Edwarda Kasperskiego - analizująca dzieło artysty na tle XIX wieku i tradycji wcześniejszej, oraz taka, którą dla symetrii określam jako progresywną. W obrębie tej drugiej pojawiają się pytania o Norwida jako prekursora późniejszych zjawisk artystycznych, np. symbolizmu, prądów ideowych czy filozoficznych, takich jak chrześcijański personalizm lub np. hermeneutyka. I nie chodzi tutaj o genetyczną zależność, lecz o skłaniające do namysłu antycypacje. Przesłanką podejmowania tego zespołu problemów jest między innymi spostrzeżenie, że z górą sto lat po włączeniu twórczości autora Vademecum w żywy obieg kultury, mamy do czynienia ze zjawiskiem: „Norwid poetów". Co decydowało o tym, że swojego mistrza widzieli w nim zarówno ci, którym była bliska postawa religijna i aksjologiczna pisarza (np. Zbigniew Herbert czy Karol Wojtyła/ papież Jan Paweł II), jak i ci, którzy podkreślali wobec niej dystans (np. Tadeusz Różewicz czy Julian Przyboś)? Otwarte pozostaje też pytanie o zainteresowanie Norwidem tych komparatystów, którzy włączają w krąg swoich badań polską poezję, analizują ją niejako z zewnątrz i często - właśnie progresywnie. Dodatkowym czynnikiem sprawiającym, że pytanie o miejsce Norwida w procesie historycznoliterackim powraca cyklicznie, jest rewizja struktury tegoż procesu, związana zwłaszcza z pytaniami o granice modernizmu.

Wprowadzenie / 9
Część I. O stanie badań
Monografia Cypriana Norwida - książka postulowana, ale czy możliwa / 15
Dzieła wszystkie Cypriana Norwida - nowe wydanie krytyczne utworów artysty / 25

Część II. Z genologicznej perspektywy
Młodzieńcze ‘fantazje' Cypriana Norwida / 35
„Chrześcijańska drama" na styku kultur. O dyptyku Norwida Tyrtej, Za kulisami / 47
Liryczne ramy dramatycznego dyptyku / 65
Rapsod i rapsodyczność w dykcji poetyckiej i refleksji Cypriana Norwida i Karola Wojtyły / 81
Żywioł eseistyczny w prozie Norwida / 91
Norwidowskie sposoby kontaminacji gatunków literackich / 103

Część III. W kręgu Norwidowskich motywów - konteksty i interpretacje
Orfeusz Mickiewicza, Krasińskiego i Norwida na tle tradycji motywu / 119
Byron - Epimenides. Podstawy Norwidowskiej paraleli / 145
Pogańska słowiańszczyzna a chrześcijaństwo - warianty romantycznych odczytań / 155
Apokaliptyczne wiersze Cypriana Norwida / 171
Norwidowskie motywy „Piasta-kołodzieja" i „Rzymu" jako argument w sporze o uniwersalizm pisarza / 193
Quidam - Norwidowska przypowieść o cierpieniu / 205
Norwidowskie metafory i definicje piękna / 215
Rozebrana, czyli norwidowska ballada o nadziei / 231
Salvator Rosa - jeszcze jedna siedemnastowieczna inspiracja Norwida / 243
Między karczmą a salonem - Norwid o sztuce flamandzkiej i... polskiej / 259

Część IV. Varia
Poezja Krasińskiego - martwy czy godny nowego odczytania fragment romantycznego paradygmatu? / 275
Romantyczne pierwiastki w poezji i postawie poetyckiej Zbigniewa Herberta - rekonesans / 291
O Norwidzie po raz trzeci / 309
Zofia Stefanowska - in memoriam / 319

Bibliografia / 329
The Binding Link. Studies on the Poetry of Cyprian Norwid and Its Contexts (Summary) / 343
Indeks osobowy / 347

Stefan Melkowski

Grażyna Halkiewicz-Sojak