Poezja i astronomia

Od redakcji

Artykuły składające się na tom poświęcony obecności i analizie motywów astronomicznych w poezji są rezultatem konferencji naukowej, która odbywała się w Toruniu od 22 do 24 września 2003 roku, a zorganizowana została przez Instytut Literatury Polskiej oraz Centrum Astronomii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika przy współpracy Planetarium im. prof.Władysława Dziewulskiego.

Temat tego spotkania -"Poezja i astronomia" - wywołał duże zainteresowanie, i to nie tylko w akademickim środowisku polonistycznym. Musieliśmy, często z żalem,rezygnować z niektórych propozycji, które nie do końca mieściły sięw formule zakreślonej tytułem konferencji. Nie wszystkie wygłoszone referaty mogły się też znaleźć w niniejszym tomie. Mimo obfitości materiału, nasze opracowanie nie jest monografią tytułowego problemu.Formuła zbioru rozpraw zakłada bowiem i swobodę wyboru egzemplifikacji literackiej, i metodologiczną różnorodność. Dlatego są autorzy, którym poświęcono po dwa studia (Tadeusz Miciński, Krzysztof Kamil Baczyński),a są i tacy, u których doniosłość motywiki astronomicznej jest wyraźna,ale nie znalazła interpretatorów (na przykład Kazimierz Wierzyński czy Czesław Miłosz). Pomimo takiego "punktowego" analizowania tytułowego tematu książka stanowi pierwsze naukowe opracowanie, w którym temat filiacji między poezją a astronomią pojawia się jako zagadnienie centralne, prezentowane w szerokiej perspektywie chronologicznej (od antyku po wiek dwudziesty), i jest pokazywane z różnych perspektyw badawczych.

Układ tomu zostałpodporządkowany przede wszystkim kryterium chronologicznemu, chociaż sądwa odstępstwa od tej zasady. Rozprawy Jarosława Włodarczyka i AndrzejaStoffa wyodrębniliśmy jako wprowadzenie w problematykę książki, zewzględu na ich teoretyczny charakter i generalizującą perspektywę.Natomiast w części zatytułowanej "Poezja i astronomia wśród innych Muz"zamieściliśmy te artykuły, które dotyczą bądź pogranicza badańhistorycznoliterackich i historii sztuki, bądź utworów dramatycznycho wyraźnych walorach poetyckich i ciekawej motywice astronomicznej.

Spis treści

Od redakcji; Z historii i teorii problemu: Jarosław Włodarczyk: Wszechświaty równoległe. Historia astronomii a historia literatury; Andrzej Stoff: "Literacka astronomia": Wiedza? Przeżycie? Metafora? Od antycznych źródeł po poezję staropolską: Włodzimierz Appel: Fenomen Aratosa; ks. Marek Starowieyski: Gwiazda betlejemska w świetle apokryfów; Janusz K. Goliński: Sarmaci i Urania. Kilka uwag o staropolskim niebie, planetach i gwiazdach; Marzena Wydrych-Gawrylak: Gwiazdarze i horoskopy, słońca, gwiazdy, księżyce oraz akcesoria astronomiczne, czyli staropolskie fascynacje niebieskie; Maria Barłowska: Niebiański punkt odniesienia. O niezawodnych sposobach amplifikacji; Danuta Künstler-Langner: "Mały świat człowiek żywy". Obrazy makro- i mikrokosmosu w barokowej poezji polskiej i angielskiej; Beata Wysocka-Turek: Poeta barokowy wobec wizji wszechświata; Dariusz Chemperek: Poeta i gwiazdy. Motywy astralne w drugiej połowie XVII wieku; Mariola Jarczykowa: O staropolskich astrologach, czyli "ostromendarze" w opiniach poetów sowizdrzalskich. Poezja i astronomia wśród innych muz: Magdalena Górska: Astronomia i polityka w dekoracjach Pałacu Wilanowskiego; Irena Kadulska: Zegar słoneczny Akademii Połockiej i jego podróż do Petersburga; Hanna Osiecka-Samsonowicz: Gwiazdy, planety i znaki Zodiaku w scenografiach włoskich spektakli teatralnych w końcu XVI. i na początku XVII. wieku; Radosław Okulicz-Kozaryn: Gwiazdy w świątyni Litwinów. Od Teodora Narbutta do Mykalojasa Konstantinasa Ćiurlonisa; Cezary Bronowski: Komedia filozoficzna Kopernik jako przykład "pesymizmu kosmicznego" Giacoma Leopardiego; Jakub A. Malik: Mieczi gałązka konwalii. Portret Mikołaja Kopernika w dramacieAdolfaNowaczyńskiego Cezar i człowiek (między dramatem a poezją). W kregu oswieceniowych i romantycznych wyobrazeń kosmosu: Danuta Kowalewska: Małżeństwa z kalendarza. Astrologia wróżebna w oświeceniu; Bogdan Burdziej:Z dziejów poezji i astronomii wileńskiej. Poemat Mikołaja WolskiegoDwie nocy, czyli rozmyślania o sztuce gwiazdarskiej (1784); Bożena Mazurkowa: "Górne gwiazd sfery" i "górny nieba szlak" w poezji Franciszka Zabłockiego i Franciszka Dionizego Kniaźnina; Barbara Zwolińska: Bohater romantyczny w kosmosie. Harmonia i dezintegracja; Magdalena Krzemińska:Wszechświatw człowieku - człowiek we wszechświecie. O wzajemnymprzenikaniu sięsfer ludzkiej i kosmicznej w późnej twórczości JuliuszaSłowackiego; Jarosław Ławski: W romantycznym "mroku gwiazd". Wyobraźnia katastroficzna Augusta Antoniego Jakubowskiego; Grażyna Halkiewicz-Sojak: Funkcje motywów astronomicznych w utworach Zygmunta Krasińskiego; Dorota Klimanowska CSSF: "Na szlaku białych słońc..." Metafizyczna synteza Norwida; Mariusz Chrostek: Motywy astronomiczne w dziewiętnastowiecznej poezji więźniów i zesłańców. Pozytywistyczne i modernistyczne "spojrzenia w niebo": Dorota Kulczycka: Mikrokosmos i makrokosmos w poezji Adama Asnyka; Joanna Rusin:"Ipod błyskami komet kiedyś posną..." - Kosmos wobec tragicznychlosówludzkich w poematach Z teki Grottgera (Lituania) i WojnaMariiKonopnickiej; Anna Wydrycka: Motywy gwiazd w liryce młodopolskiej; Wojciech Gutowski: "A gwiazdami osypuje Mrok..." - o symbolice granicznej w poezji Tadeusza Micińskiego; Tadeusz Linkner: Tatrzańskie noce Micińskiego; Grażyna Legutko: Harmonia kosmosu a obroty spraw ziemskich. O motywach astronomicznych w liryce Gustawa Daniłowskiego; Kazimierz Maciąg: "Cóż mnie obchodzi astronomia. Nie moja rzecz, lecz Kopernika". Gwiazdy Leopolda Staffa. Poetyckie obrazy wszechświata w XX wieku: Anna Szóstak: Niebiosa, gwiazdy i księżyc w metafizycznym wszechświecie międzywojennej liryki Jana Brzechwy; Magdalena Saganiak: Człowiek-słońce i stwarzanie świata w poezji Juliana Przybosia; Maria J. Olszewska: Człowiek wobec Wszechświata: przemijania i wieczności. Eschatologia Plejad i Uranii Jarosława Iwaszkiewicza; Ewa Górecka: Nocne niebo w poezji Konstantego I. Gałczyńskiego; Marek Stanisz: Obrazy kosmosu w poezji Krzysztofa K. Baczyńskiego; Ewa Niwińska-Lipińska: "Nic nie powróci..." - poszukiwanie kosmicznego ładu w wybranych wierszach Krzysztofa K. Baczyńskiego; Paweł Tański: "Dziwy niebieskie" i podniebne wędrówki w poetyckich opowieściach Bogumiła Andrzejewskiego; Beata Morzyńska-Wrzosek: "Solama kraina miłości". O liryce Haliny Poświatowskiej; Alicja Mazan-Mazurkiewicz:"Stąpampo ziemi z głową w mgle galaktyk..." - semantyka kosmicznaw poezjiAdriany Szymańskiej; Indeks osobowy; Indeks astronomicznyimitologiczny; Spis ilustracji

Bogdan Burdziej

Grażyna Halkiewicz-Sojak